‘Jullie zijn de ware vrienden van Israël!’

Kun je de wens van joden naar een veilig land recht doen en tegelijk wijzen op Israëls overtredingen van internationaal recht? Anja Meulenbelt heeft hier een lange weg afgelegd, schrijft ze zelf. Een ongemakkelijke boodschap en een vergelijking met de echte vrienden van Zuid-Afrika.

Het was de zomer van 2006. Israël viel Libanon aan. Er was een demonstratie op het Museumplein in Amsterdam. De man die de demonstranten de ware vrienden van Israël noemde, was Adam Keller, jood en Israëli. Hij sprak namens de Israëlische vredesorganisatie Gush Shalom. Er klonk gemor onder de demonstranten, een paar mensen begonnen ongelovig te lachen. Wat zegt die man nou? Wíj zijn vrienden van Israël?

Hij legde het uit: herinneren we ons de antiapartheidsstrijd nog? En wie zien wij nu als de echte vrienden van Zuid-Afrika? Toch niet de mensen die destijds het apartheidssysteem steunden? Nee, nu is iedereen het erover eens dat de ware vrienden van Zuid-Afrika de mensen zijn die destijds demonstreerden tegen de witte overheersing. Zij hielpen mee dat het nu een land is waar het misschien nog niet makkelijk is, maar waar wel de apartheid is afgeschaft.

Zuid-Afrika is een ander land dan Palestina / Israël. Je kunt de zaken niet zomaar een-op-een met elkaar vergelijken, al zijn er absoluut overeenkomsten. Bijvoorbeeld dat het huidige Israël heeft besloten dat het land het bezit is van één etnisch-religieuze groep, van joden. Dat elke buitenlander, mits joods, bij binnenkomst op vliegveld Ben-Gurion zo Israëlisch staatsburger kan worden. Terwijl een Palestijn die er geboren is, of van wie de ouders er geboren zijn, geen ‘recht op terugkeer’ heeft en het zelfs de vraag is of hij of zij wordt toegelaten.

Misschien meer verdiepen?

Ik heb zelf een lange weg afgelegd voordat ik op de mentale plek terechtkwam waar ik me nu bevind. Ik kom uit een familie die tijdens de Duitse bezetting meewerkte aan het in veiligheid brengen van joodse kinderen: het Utrechtse Kindercomité. Mijn moeder bracht op de fiets nog kinderen naar hun nieuwe onderduikadres.

Ik ben niet joods. Maar veel van mijn aangetrouwde familieleden en mijn vrienden zijn dat wel. Ik ben groot geworden met een warm hart voor Israël. Het leek me zo vanzelfsprekend dat de joden na die onvoorstelbare industriële massamoord recht hadden op een veilige thuishaven. Dat er misschien sprake was geweest van onrecht bij het ontstaan van de joodse staat, ach waar niet?

Groot geworden met een warm hart voor Israël

De omslag kwam toen ik van vrienden te horen kreeg, dat ik me misschien eens wat meer moest verdiepen in het verhaal van de Palestijnen. Ik was toch links en voor gelijkwaardigheid? Toen ik een uitnodiging kreeg van Artsen zonder Grenzen om voor hen een reportage te schrijven, vertrok ik naar Gaza. Dat was in de winter van 1994.

Ik ging de grens bij Erez over en ik was verbijsterd. Ik ontmoette aan de andere kant van de grens een volk dat in een door mensen gemaakte armoede leefde. Mensen die verdreven waren uit wat nu Israël heette. Mensen van wie het bestaansrecht werd ontkend, hun geschiedenis verdonkeremaand.

Historisch onrecht

Wat je eenmaal hebt gezien, kun je nooit meer ont-zien. Ik maakte het mijn werk om te begrijpen wat er mis was gegaan. Ik ging er weer heen, en weer, ik werkte er uiteindelijk voor een Palestijnse organisatie voor mensen met een handicap. Dat is nu bijna dertig jaar geleden. Ik heb er lang over gedaan, maar mijn conclusie liegt er inmiddels niet om.

Het is waar, ook Hamas heeft zich op 7 oktober schuldig gemaakt aan een oorlogsmisdaad. Maar de geschiedenis begon niet op die datum, en dat mogen we niet vergeten. Mijn conclusie is dat er sprake is van een enorm historisch onrecht, dat een volk is aangedaan dat op geen enkele manier verantwoordelijk was voor wat de joden in Europa hadden ondergaan en waarvan zo weinig mensen overleefden.

Het zionisme, dat eens zo onschuldig klonk, leek een oplossing voor een groot probleem: waar kunnen joden veiligheid vinden? Het bleek in de praktijk een enorme ramp te veroorzaken, de Nakba, de verdrijving van een ander volk. Een ramp die tot op de dag van vandaag duurt, want de Nakba is nog niet af.

De Palestijnen weigeren om te verdwijnen. En na jaren van voornamelijk vreedzaam verzet zijn ze de grens overgetrokken, letterlijk, en hebben ze slachtoffers gemaakt. Waarmee een onmiskenbaar niet overwonnen generatiegewijs doorgegeven joods trauma weer in alle hevigheid opvlamt. Ook in Israël zijn joden dus niet veilig.

Apartheid

Het is niet eenvoudig om binnen deze kluwen van tegenstrijdigheden een eigen mentale plek te vinden. Hoe dan ook is het ongemakkelijk, en leidt het tot ongemak in de omgang met andere mensen. Een van de problemen die bijna niet op te lossen zijn, is toe moeten geven dat de slachtoffers van de geschiedenis op hun beurt daders konden worden. Schreef Abel Herzberg niet eens: ‘Ons probleem is niet of onze kinderen slachtoffers worden, ons probleem is dat ze geen daders worden’? Hoe kun je trouw blijven aan de volstrekt legitieme wens van joden om veiligheid, en tegelijk oprecht blijven en toegeven dat het op de manier die Israël hanteert, niet en nooit gaat lukken?

Zionisme bleek een enorme ramp te veroorzaken

Niet alleen omdat de verdrijving van de oorspronkelijke bevolking van Palestina een ander volk tot vijanden heeft gemaakt, maar ook omdat een land dat op apartheid is gebaseerd, de eigen mensen corrumpeert. Het valt moeilijk te ontkennen: Israël is niet de droom geworden van Theodor Herzl. Niet alleen heeft het zelf zijn vijanden geschapen, het heeft ook van het eigen land geen democratie weten te maken waar alle bewoners gelijke rechten hebben, zoals dat hoort in een democratie.

Israël kan alleen op deze voet voortgaan door stelselmatig al het internationale recht te negeren. De lijst van wat eens, bij de onontkoombare afrekening, onder een brede waaier aan oorlogsmisdaden zal vallen, wordt met de dag langer. Wordt het niet tijd dat de vrienden van Israël luid en duidelijk zeggen dat het zo niet langer kan? Tony Judt (1948–2010), Britse jood, zei in 2003: ‘De deprimerende waarheid is dat Israëls huidige gedrag niet alleen slecht is voor Amerika, hoewel dat zonder twijfel waar is. Het is zelfs niet alleen slecht voor Israël zelf, zoals vele Israëli’s tegenwoordig zwijgend toegeven. De deprimerende waarheid is dat het huidige Israël slecht is voor de joden.’