Krachten hard en zacht

Het thema ‘krachten hard en zacht’ komt naar voren in verschillende verhalen uit de periode van de joodse Talmoed. Wat is hard, wat is zacht, en hoe verhouden die krachten zich tot elkaar? Beeldkunstenares Shoshannah Brombacher neemt ons mee op een reis door de Talmoedische verhalen en verkent de werking van deze krachten.

De stille wijsheid van Beroerja

Een midrasj (een vroeg commentaar op de Torah en andere Bijbelboeken) vertelt over Rabbi Meir en zijn bijzonder intelligente en erudiete echtgenote, Beroerja. In die tijd mocht zij als vrouw niet deelnemen aan de discussies in haar man’s beit midrasj, het studiehuis. Maar het begon op te vallen dat Rabbi Meir altijd briljante oplossingen voor moeilijke kwesties aandroeg als hij net thuis had gegeten. Hij gaf toe dat hij de vraagstukken met zijn slimme vrouw besprak en dat de beste ideeën van haar kwamen.

Een zachte kracht, sterker dan rotshard geweld

Deze Rabbi Meir en Beroerja hadden twee zonen, van wie ze heel veel hielden. Beide jongens werden op een Sjabbat ziek en stierven vrijwel direct. Beroerja was bij hen, thuis, terwijl haar man een voordracht gaf in het studiehuis. Ze wilde zijn Sjabbat niet verstoren door naar hem toe te hollen en hem te verschrikken met het slechte nieuws.

Wat deed Beroerja? Toen haar man thuis kwam, verborg ze haar grote verdriet en zei dat iemand haar iets — maar ze zei niet wat — had geleend en het had teruggevraagd. Moest ze het teruggeven? ‘Uiteraard,’ zei Rabbi Meir. ‘Maar het is iets dat ik heel graag wil hebben,’ zei zijn vrouw. ‘Onzin,’ zei de rabbijn, ‘wat geleend is moet geretourneerd worden. Wees blij dat je het tenminste een poosje in je bezit had.’ Daarop vertelde Beroerja hem dat God hen twee prachtige zonen in leen had gegeven, maar ze vandaag had teruggenomen. Ze nam haar man mee naar de kamer waar de lichamen lagen.

Deze vrouw bezat een enorme kracht! Het was een zachte kracht, maar een die sterker was dan menig rotshard geweld. Met die ‘zachte’ kracht spaarde Beroerja haar man, voor zover dat mogelijk was. Nu hij de boodschap had gekregen konden ze samen gaan rouwen.

Het verhaal van Shimon bar Jochai

Nog een voorbeeld, maar nu van een sterke kracht is te vinden in het verhaal van Shimon bar Jochai. Hij was een groot geleerde, en al eeuwenlang bidden mensen bij zijn graf in Meron in Israël tijdens Lag Baomer — een feestdag midden in een periode van rouw die eindigt met het Wekenfeest waarop de Torah werd gegeven. Shimon bar Jochai (Rashbi) was erudiet, wijs, streng, hard, en fel. Hij beledigde de Romeinse autoriteiten die de Joden onderdrukten en moest daarom met zijn zoon onderduiken in een grot. Daar bestudeerden ze dertien jaar lang samen mondeling de Torah.

Een krachtig mens moet zich kunnen beheersen, ook bij het zien van onrecht

Toen de Romeinse keizer was overleden, hoorde Rabbi Shimon een goddelijke stem die hem zei dat hij het kon wagen de grot te verlaten. Je moet veel kracht bezitten om het zo lang vol te houden. Eenmaal buiten, en terug in de maatschappij, zag hij mensen die zich niet aan alle Torah voorschriften hielden. Hij werd zo kwaad dat God hem gebood terug te keren naar de grot. Waarom? Omdat zijn woedende blikken mensen letterlijk konden verzengen. Dat is harde kracht! En dat vond zelfs God, die toch wil dat mensen zich aan Zijn voorschriften houden, te veel van het goede. Een krachtig mens moet zich kunnen beheersen, ook bij het zien van onrecht — waar je dan wel wat aan dient te doen.

Rabbi Sjammai, rabbi Hillel en de heiden die op één been wilde staan

Er is nog een talmoedische anekdote over de krachtige ‘hardliner’ Rabbi Sjammai en de diplomatiek zeer effectieve Rabbi Hillel. Eens meldde zich een heiden bij Rabbi Sjammai, die zich wilde bekeren tot het jodendom. Dat gebeurde wel vaker, maar de heiden wenste dat Rabbi Sjammai hem de essentie van het jodendom zou uitleggen terwijl hij, de heiden, op één been stond. Dit hield hij uiteraard niet lang vol. Sjammai, een krachtige persoonlijkheid maar met een opvliegend humeur, nam hem niet serieus, wierp hem iets naar zijn hoofd en gooide hem buiten.

Rabbi Hillel daarentegen nam de heiden, die zich vervolgens bij hem meldde, wél serieus. Hij onderwees hem de ‘gouden regel’: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet, dat is de hele Torah, de rest is commentaar. Ga nu heen en studeer!’

Met zijn zachte maar niet minder effectieve kracht voorkwam Hillel dat de heiden zich na Sjammai’s bruuske afwijzing tegen de Joden zou keren, wat beslist niet ondenkbaar was.

Het adagium van Ovidius: gutta cavat lapidem

Zachte kracht versus harde kracht: wat is sterker, de harde steen of het zachte water? Botweg de waarheid zeggen of Beroerja’s zachtzinnige manier om een harde boodschap te verpakken? Shammai of Hillel?

De Romeinse dichter Ovidius leerde ons het bekende gutta cavat lapidem non vi sed saepe cadendo, ‘de druppel holt de steen uit door almaar te vallen.’ Water is zacht, maar krachtiger dan de harde steen. Soms heb je harde krachten nodig, bijvoorbeeld in een oorlog, maar ik denk dat we verder komen met zachte krachten.

Water is zacht, maar krachtiger dan de harde steen

De pen is vaak machtiger dan het zwaard. Lees het gedicht van Remco Campert maar, dat vaak werd aangehaald op 5 mei: ‘Verzet begint niet met grote woorden / maar met kleine daden…’ Niet meteen erop beuken met geweld, maar opbouwen, organiseren, dingen verstandig aanpakken — dat is de zachte kracht die in veel gevallen wint.

Over de auteur