Nieuw kerkelijk peil: vertrouwen in de toekomst
Nieuw Kerkelijk Peil (NKP) is een instrument dat je als gemeente helpt om zicht te krijgen op wat je al in huis hebt. Het wordt sinds een aantal jaren gebruikt en is beschikbaar voor elke kerk in Nederland die mee wil doen. Waar is het instrument voor bedoeld en wat heeft het tot nu toe opgeleverd? In dit artikel laten we iets meer zien over wat NKP kan betekenen voor kerken in Nederland.
Gesprek over wat je in huis hebt
Mensen vormen samen de kerk. NKP helpt om in beeld te brengen wie die mensen zijn. Samen kun je dan vieren wat jullie aan talenten en gaven al gegeven is. En daar kun je over in gesprek. Dan wordt het makkelijker om te zien welke kant je op kunt gaan als gemeente. Zo krijgen gemeenten meer vertrouwen in de toekomst.
Veel gemeenten worstelen met hun toekomst. Ze maken zich zorgen over afkalving, over gebouwen, over vrijwilligers en vacatures, over de jonge generaties. De zorgen zijn oneindig en kosten veel energie. Deze zorgen leveren vaak spanning op in de gemeente. Het helpt dan om terug te keren en te zien wat er al gegeven is. Dat zijn de mensen die er nu zijn, met hun talenten en inzichten. In de Bijbel worden mensen vaker terugverwezen naar wat er was. ‘Prijs de HEER, mijn ziel, vergeet niet één van zijn weldaden’, zegt Psalm 103:2. Dat terugkijken is een basis voor het vertrouwen in de toekomst.
Ook wijst de Bijbel op de mensen met wie je nu bent. Paulus zegt dat we ‘met alle heiligen in staat zijn de lengte en de breedte, de hoogte en de diepte te begrijpen, ja, de liefde van Christus te kennen die alle kennis te boven gaat, opdat u geheel vervuld zult raken van de volheid van God.’ (Efeziërs 3:18-19). Nieuw Kerkelijk Peil maakt het gemakkelijker om te zien tot waar je bent gekomen. Het zet de mensen die er zijn in een nieuw licht. En daar begint het gesprek: hoe gaan we verder met de mensen en de dingen die we in huis hebben?
…een enquête voor iedereen die betrokken is bij een lokale kerk
Hoe werkt Nieuw Kerkelijk Peil?
NKP is een enquête voor iedereen die betrokken is bij een lokale kerk. De vragenlijsten kunnen op een online – of papieren formulier ingevuld worden. Dat gebeurt het liefst gezamenlijk, bijvoorbeeld na een dienst. Met koffie en taart erbij is het leuker om te doen. Zo benadruk je dat je gezamenlijk op weg bent. De vragenlijsten worden naar de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) gestuurd en daar dan geanalyseerd. De gemeente krijgt vervolgens een profiel. Dit is een overzicht van de belangrijkste resultaten van 28 pagina’s. De gemeente betaalt een bedrag voor de vragenlijsten en de verwerking door de PThU. Meer informatie over het hele proces en een voorbeeldprofiel is te vinden op www.nieuwkerkelijkpeil.nl
De gemeente kan dan aan de slag met het profiel. Hier gaat het vooral om het gesprek over de resultaten. Hiervoor is een werkboek ontwikkeld. Dit werkboek helpt je ook bij de voorbereiding vooraf. Het profiel bestaat uit 28 pagina’s met overzichtelijke infographics, grafieken en tabellen. De informatie is zo weergeven dat iedereen die geïnteresseerd is het kan begrijpen. Je hoeft er geen wetenschapper voor te zijn. Er zijn gemeentebegeleiders die samen met gemeenten aan de slag kunnen gaan met de resultaten. De Protestantse Kerk en de Nederlandse Gereformeerde Kerken ondersteunen deze begeleiding.
NKP is bij uitstek geschikt als je als gemeente op een kruispunt staat…
NKP is bij uitstek geschikt als je op een kruispunt staat als gemeente. Als je een beleidsplan aan het opstellen bent, helpt het om te weten met en voor wíe je dat beleid gaat uitvoeren. Je kijkt even in de koelkast om te bedenken wat voor lekkere maaltijd je zou kunnen maken. NKP is een APK voor de gemeente die je één keer in de vier à vijf jaar kunt uitvoeren.
De vragenlijst is van wetenschappelijke kwaliteit. NKP is gebaseerd op de Church Life Survey, die in de jaren ’90 in Australië ontstaan is. De Church Life Survey wordt al meer dan 30 jaar gebruikt door duizenden kerken en tientallen kerkgenootschappen, op verschillende plekken in de wereld. Het geldt wereldwijd als één van de beste onderzoeksinstrumenten naar christelijke gemeenschappen.
De vragenlijst werkt met negen kernkwaliteiten – zoals geloof, visie, leiderschap, verbondenheid, delen. Een gemeente krijgt zo inzicht in de breedte van het gemeenteleven. De gemeente kan dan zelf besluiten aan welke kernkwaliteiten ze aandacht wil besteden.
Wat heeft NKP opgeleverd?
Ondertussen hebben er 70 gemeenten meegedaan aan NKP. Langzamerhand wordt duidelijker wat Nieuw Kerkelijk Peil kan betekenen voor de kerk in Nederland. Op twee plekken wordt dit duidelijk: bij lokale gemeenten en in de wetenschap.
a. Het helpt lokale gemeenten
Hoe helpt het lokale gemeenten verder? Alexandra (pseudoniem), lid van een kerkelijke gemeente uit het westen van het land, vertelt over wat NKP betekende in haar gemeente:
‘Nieuw Kerkelijk Peil was voor ons een manier om input uit de gemeente te halen voor een beleidstraject. We gingen eerst bij heel veel mensen langs om verhalen op te halen: bij de kringen, kerkenraad, commissies, werkgroepen. We vroegen: wat is belangrijk voor de toekomst van de gemeente? Daarna deden we NKP. Wat wij terugzagen in het profiel, konden wij heel goed verbinden met de verhalen die we van mensen hoorden. Het hielp om data onder die verhalen te hebben. Het is gemeentebreed: iedereen voelt zich eigenaar en verbonden, omdat ze ook hun zegje hebben gedaan.
We hebben uiteindelijk een beleidsplan geschreven op basis van dit traject. NKP hielp om keuzes te maken. Wat zijn sterke punten, hoe kunnen we die versterken? Waar de gemeente goed in is, dat laat ook zien wat we belangrijk vinden. Een van de kernkwaliteiten – leiderschap – kwam juist minder goed uit de verf. Daar hebben we ook een gesprek over gevoerd. Het helpt dan dat 100 mensen het hebben ingevuld. Het zijn niet alleen drie mensen die roepen dat het niet goed gaat, maar het is breder.
Met NKP laat je een grote groep mensen aan het woord. Daardoor heb je massa om beleidskeuzes te maken. Die combinatie was voor ons heel goed. We hebben tijdens het proces regelmatig updates gegeven en uiteindelijk de resultaten gepresenteerd op een gemeenteavond. Mensen waren nieuwsgierig. En ze waren trots op wat er goed ging. Heel vaak gaat het over wat niet goed gaat, maar dit gaf een boost.’
Bovenstaand verhaal laat allerlei dingen zien die ook bij andere NKP-gemeenten gebeuren. Allereerst laat het zien hoe belangrijk gesprek is. Het is een ‘voertuig voor een goed gesprek’, zoals een andere betrokkene bij NKP het noemde. NKP draagt zelf geen oplossingen aan, maar helpt op allerlei manieren om je als gemeente te richten op de toekomst. Het traject is een spiegel voor een kerkenraad of kerkbestuur. NKP kan ook de vinger bij de zere plek leggen. Niet elke gemeente weet dan meteen wat ze daarmee moeten doen. Een externe begeleider kan helpen om verdere stappen te zetten. In het profiel komt de hele gemeente aan het woord. Het ondersteunt wat sommigen misschien al langer zeggen, maar nu klip en klaar duidelijk wordt. Want iedereen heeft zijn zegje kunnen doen. Het helpt daarom om keuzes te maken. En belangrijk: het is een positief proces. Mensen zijn trots en nieuwsgierig en worden gemotiveerd als ze zien wat er al is.
Wat we terugzagen in het profiel konden we verbinden met de verhalen van mensen
b. Wetenschappelijke inzichten
Er zijn ondertussen ook verschillende wetenschappers bezig met de gegevens die NKP oplevert.
Annemarie Foppen werkt als docent en promovenda bij de Vrije Universiteit. Zij doet onderzoek naar effectief religieus leiderschap. Uit haar onderzoek blijkt dat voorgangers een belangrijke rol spelen in hoe mensen de kerkdienst beleven en of mensen zich onderdeel voelen van een gemeenschap. Foppen noemt dat ‘sense of belonging’. Voorgangers zijn belangrijk om mensen het gevoel te geven dat ze op hun plek zijn en dat ze gezien worden. Dit is belangrijke informatie om beter te begrijpen hoe leiderschap werkt in christelijke gemeenten, bijvoorbeeld voor theologisch opleidingen. Annemarie Foppen hoopt volgend jaar te promoveren op dit onderzoek.
Uit onderzoek blijkt hoezeer mensen goed pastoraat waarderen
Dit doen zij op basis van geanonimiseerde data.
Theo Pleizier (werkzaam aan de PThU), Karen Zwijze-Koning (werkzaam aan de Theologische Universiteit Utrecht/Kampen) en ondergetekende deden onderzoek naar de verschillende pastorale praktijken in protestantse kerken. Pastoraat is voor veel gemeenten erg belangrijk. Gek genoeg weten we er echter heel weinig over. Uit het onderzoek blijkt opnieuw hoezeer mensen goed pastoraat waarderen. Ook laat het zien dat pastoraat per gemeente verschillend ingevuld wordt. Er is niet één pastorale praktijk, maar er zijn vele rijke en diverse manieren om pastoraat te doen in gemeenten. NKP laat duidelijk zien dat kerkmensen vinden dat pastoraat niet alleen bedoeld is voor hoogtepunten en dieptepunten in het leven. In gemeenten zou ook pastorale interesse moeten zijn voor het hele leven van mensen. Ook dit inzicht kan gemeenten, voorgangers, opleidingen en landelijke kerkverbanden helpen om pastoraat goede aandacht te geven.
Kortom, de geanonimiseerde statistische gegevens zijn een rijke bron van reflectie over kerkelijke praktijken in Nederland. Die kennis ontbrak tot nu toe. NKP is dus een welkome aanvulling.
Vertrouwen in de toekomst
Uiteindelijk gaat het erom dat Nieuw Kerkelijk Peil gemeenten helpt om hun roeping vorm te geven. Dan helpt het als je als gemeente weet: dit zijn de talenten en gaven die we in huis hebben. Dit zijn de mensen waar we mee aan de slag kunnen. Gemeenten kunnen dan beter reageren op wat op hun pad komt. Je hoeft niet met een boog om spannende dingen heen te lopen. Met de mensen die je gegeven zijn ga je aan de slag. De inzichten uit het onderzoek helpen daarbij. Op die manier kan er een nieuw vertrouwen in de toekomst groeien.
Marten van der Meulen is als Universitair Docent Godsdienstsociologie verbonden aan de Protestantse Theologische Universiteit.
