Podcast: Op reis door de geschiedenis van ons geloof in God

Met algemeen heersende overtuigingen en meningen is het oppassen geblazen, want als iets eenmaal in het collectieve geheugen zit, gaat niemand meer na of de bewering klopt. ‘God is een door mensen bedacht fenomeen’: ook zo’n voor waar versleten theorie. En deze: ‘Het monotheïsme heeft zich ontwikkeld vanuit het polytheïsme.’ Niemand twijfelt eraan. In dit artikel wil ik deze laatste stelligheid onder de loep nemen: monotheïsme als logisch vervolg op polytheïsme. De zelfbedachte god nemen we en passant mee.

In 1519 publiceerde Maarten Luther zijn Duitse vertaling van het Nieuwe Testament, gebaseerd op de Griekse editie van Desiderius Erasmus (1516). Luther werkte vervolgens hard door aan de taak het Oude Testament uit het Hebreeuws te vertalen. Ook hierbij besloot Luther zijn uitgangspunt niet te nemen in de Latijnse tekst van de Biblia Vulgata (de Vulgaat), de vertaling van Hiëronymus, maar te rade te gaan bij de oorspronkelijke taal, in dit geval het Hebreeuws. De Aramese stukken van het Oude Testament, delen van Daniël en het hele boek Ezra, nam hij uiteraard daarbij mee. Deze keuze van Luther was tevens een theologisch oordeel: immers, de heilige Schrift gold voor Luther als door God geïnspireerd, maar dan wel in de oorspronkelijke taal van de auteurs: Hebreeuws, Aramees en Grieks. Iedere vertaling moest dan ook als secundair gelden, zelfs de Latijnse vertaling van de Vulgaat.

Deze week verscheen het nieuwe boek van Herman Paul over secularisatie, De slag om het hart. Over de secularisatie van het verlangen. Pauls stelling is dat secularisatie veel meer heeft te maken met de verlangens van ons hart dan met kerkelijke statistieken. U kunt nu de inleiding op het boek lezen.

Dorpskerkenkenner Jacobine Gelderloos signaleert een belangrijke trend in seculariserend Nederland: de groeiende betrokkenheid van de dorpskerk in de samenleving. Niet alleen vanuit de kerk, maar ook vanuit de dorpsgemeenschap.

In het begin schiep God de hemelen de aarde’. Of ‘In het begin toen God de hemelen de aarde schiep …’ Of is het scheidde in plaats van schiep? Over de juiste vertaling van de eerste zinnen van de Bijbel is de afgelopen tijd een en ander te doen geweest door de inaugurele rede van Ellen van Wolde in Nijmegen. Veel minderaandacht is uitgegaan naar haar exegese van Genesis 1:26, ‘Laten we mensen maken naar ons beeld.’ Volgens Van Wolde moeten we hier denken aan God, die tot zijn soortgenoten spreekt, van wie hij de primus inter pares is. Wat ze betoogt, is dat we hier meteen polytheïstisch wereldbeeld te maken hebben. Er zijn veel goden, van wie de god van Israël, die in Genesis 1 als ’ĕlohîm wordt aangeduid, de hoogste is. In deze bijdrage wil ik dit spoor wat verder volgen om te zien tot welke inzichten het ons kan brengen.

Wat is radicale theologie? Goeie vraag. Ik weet het niet precies en ik vraag me af of er wel iemand is die een juist antwoord kan formuleren. Toch noem ik mezelf sinds enige jaren radicaal theoloog. In de beweging die radicale theologie genoemd wordt, herken ik steeds meer van mijzelf en mijn worsteling met het christelijke geloof. Daarom toch maar een poging om uit te leggen wat radicale theologie is.

De theoloog Martien Brinkman doet in dit boek een poging de inzichten en gedachten die hij in de loop der jaren in allerlei artikelen en boeken heeft gepubliceerd, uit te werken tot een samenhangend geheel. Centraal staan daarbij de veranderingen die zijn godsbeeld heeft ondergaan. Dat maakt het boek meteen interessant voor lezers die net als Brinkman (geboren in 1950) de afgelopen decennia betrokken zijn geweest bij geloof en kerk en die de veranderingen op maatschappelijk, cultureel en religieus gebied bewust hebben meegemaakt.

Er is waarschijnlijk geen periode in de geschiedenis van het christendom waarin de studie van Augustinus niet op één of andere manier bloeide – na diens leven uiteraard. Men hoeft slechts te denken aan de Middeleeuwen en de Reformatie, maar onderzoek toont ook aan dat de filosofie van de Verlichting en de postmoderne tijd in aanzienlijke mate tribuut betaalt aan deze denker.