Ruimte voor transpersonen

De diversiteit waarover het in dit themanummer gaat, zullen we ook in de kerk tegenkomen. Hoe geven we daar ruimte en waardering aan transgender personen? Hoe kunnen we in kerk en geloof hen de plek geven die ze zoeken?

Toen ik vier jaar oud was, was mijn vader een marineman. Hij maakte lange reizen. Als hij weer thuiskwam, had hij steevast zakken vol cadeaus. Terwijl hij op één van zijn reizen was, maakte mijn moeder hem duidelijk dat ik per se een reiswiegje wilde, als hij weer terug was. Een reiswiegje voor een jongen? Er waren nogal wat mensen die er schande van spraken, maar mijn ouders respecteerden mijn wens en gaven mij het verlangde cadeau. Mijn kleinere broer kreeg er gelijk ook maar een.

De weg naar (zelf)acceptatie is nogal eens een lange…

Een gevalletje ‘genderverwarring’ in 1973, al kenden we toen de term ‘gender’ als zodanig nog niet. ‘Gender’ gaat over eigenschappen, gedragingen en rolpatronen die cultureel bepaald zijn, in onderscheid tot het begrip ‘sekse’ dat verwijst naar de lichamelijke en biologische kenmerken die een mens vrouwelijk of mannelijk maken. Je zou kunnen zeggen dat ‘gender’ het woord van deze tijd is dat verwijst naar de doorgaande maatschappelijke discussie over vrouwen en mannen en hun eigenschappen, gedragingen en rolpatronen.

De discussie heeft wel een andere kleur gekregen, onder andere door de grotere zichtbaarheid van transgender mensen en mensen die zich ‘tussen de genders’ bevinden (genderqueer) of zich noch bij de ene noch bij de andere gender thuis voelen (non binair). En zoals bij elke ontwikkeling in de samenleving, doet zich dit ook in de kerken voor. Voor de mensen die er in kerkelijke kring persoonlijk mee te maken krijgen, is de weg naar (zelf)acceptatie nogal eens een lange. Reden te meer ook in de kerken bij deze ontwikkelingen stil te staan.

Naampresentatieritueel

Mensen die transgender zijn, kunnen zich niet verenigen met het lichaam waarin ze geboren zijn. Wat de oorzaak is van deze ‘genderdysforie’, is niet bekend. Wel weten we dat mensen die kiezen voor ‘transitie’ (gaan leven in en het lichaam aanpassen naar het eigenlijke gender) en die daarbij ondersteund worden, voor het overgrote deel een gelukkiger bestaan gaan leiden, dat wil zeggen: in Nederland, waar transgender zijn niet langer een maatschappelijk taboe is.

Sinds een paar jaar draagt ook de Protestantse Kerk desgewenst bij aan een geslaagde transitie met een speciaal naampresentatieritueel. De nieuw gekozen naam kan te midden van de gemeente en voor het aangezicht van God gepresenteerd worden en gezegend. Dit moment, juist in de kerk, kan ruimte geven aan allerlei ervaringen en gevoelens die in een transitieproces voorkomen, aldus de samenstellers van het ritueel. Een inhoudelijke reden wordt niet gegeven.

Ik moet denken aan Galaten 3:26-28 waar gender niet langer relevant wordt geacht voor het volgelingschap van Jezus Christus. Zou dat ook mogen betekenen dat mensen niet aan het bij hun geboorte toegewezen gender vast hoeven zitten? En dat het niet vastligt in toegewezen eigenschappen, gedragingen en patronen? Ik spreek zelf graag van de zich tot op vandaag ontvouwende rijkdom van Gods Schepping. ZHij blijkt zoveel meer in petto te hebben dan wij ooit hebben kunnen vermoeden.

Zichtbaarheid

Het naampresentatieritueel maakt transgender mensen in de kerk op een positieve en inclusieve wijze zichtbaar. Deze zichtbaarheid is voor iedere seksuele – en genderminderheid van belang. TVprogramma’s als ‘Hij is een zij’ en ‘Love me gender’ brengen niet een onderwerp in beeld, maar mensen. Zij hebben gemeen dat zij allemaal transgender zijn, maar het blijken ook hele gewone mensen, uit alle lagen van de bevolking, die allemaal hun eigen weg vinden in hun transitie. Als onderwerpen mensen zijn, ontstaat er een andere waardering. Je kunt het niet langer wegzetten met een oordeel, maar je moet je verhouden tot echte mensen die integer hun authentieke ervaringen delen.

Daarnaast zijn deze mensen in hun verscheidenheid de identificatiefiguren voor vele anderen die zich wellicht afvroegen of ze misschien de enige waren of erger nog: dat ze psychisch niet in orde waren. Voor de komst van het internet en daarna de ruimere aandacht in de media, was de ontdekking transgender te zijn een lange en eenzame weg. Het was een groot geheim dat men met zich mee moest dragen, dat men niet zelden zelf helemaal niet kon plaatsen. De huidige openheid en zichtbaarheid kunnen zelfs ook oudere trans mensen uit hun isolement halen en tot zichzelf bevrijden.

Gender

Een breder maatschappelijk belang wordt gediend door de wijze waarop de verhalen van deze mensen aan de orde stellen wat eigenlijk ‘mannelijk’ en wat ‘vrouwelijk’ is. Als een meisje weigert een rok te dragen, is dat dan echt een probleem? Als een jongen niet stoer wil zijn, maar liever met een reiswiegje speelt, moeten we daar dan wat van vinden? Het lijkt allemaal erg relatief en de belangrijker vraag is: waar voelt een mens zich goed bij, wat past en wat past niet?

Ouders en opvoeders die hun kinderen de ruimte geven dit zelf te ontdekken, creëren een omgeving zonder oordeel en voorkomen mogelijk de verwarring die later zou kunnen ontstaan bij het ontdekken van het eigen gender of bij genderfluïditeit of bij het achterwege blijven van een keuze. Zoals gezegd, het naampresentatieritueel maakt transgender mensen zichtbaar in de kerk, niet omdat zij een probleem zouden vormen, maar uit respect voor de weg van hun ‘transitie’ en om deze met een nieuwe naam positief te waarderen.

Die waardering wordt direct aan het begin van het naampresentatieritueel al duidelijk als de voorganger de volgende tekst uitspreekt:

Wij zijn hier bijeen om een nieuwe naam uit te spreken en een nieuw begin te vieren in het midden van deze gemeente. De nieuwe naam symboliseert alles wat NN [roepnaam] is en alles wat hij/zij worden mag, door Gods genade.

Nu is de tijd gekomen om een nieuwe naam bekend te maken. Dit moment is een mijlpaal in je leven. Je zult op een nieuwe manier je leven leiden en delen met God en de mensen. Het is een nieuw begin, zichtbaar gemaakt vandaag in deze kring.

In de gemeente

Het aantal mensen dat transgender is, is relatief klein. In lang niet elke gemeente zullen er mensen zijn die zich als zodanig identificeren of als non binair, genderqueer of genderfluïde. De verhalen van mensen in tv-programma’s kunnen echter al genoeg aanleiding zijn om stil te staan bij de vraag hoe ‘transvriendelijk’ de eigen gemeente eigenlijk is en of gender als zodanig al eens op de agenda van de kerk heeft gestaan. Of er nu wel of niet transgender mensen zijn, hun verhalen kunnen overal worden gevonden, ook inmiddels de verhalen van gelovige transgender personen.

En daar begint het mee: met het delen van en luisteren naar deze verhalen, natuurlijk het liefst uit de mond van transgender mensen zelf gehoord. Zo wordt hun transitie in de vele gedaanten die het kent, zichtbaar – ook de gelovige of spirituele transitie waarvan niet zelden de hele gemeente wat kan leren. Luisteren is ook: de wensen van transgender mensen horen, van wc-gebruik tot taalgebruik in de liturgie. In goede afstemming en harmonie kan zo het een en ander neerslaan in beleid en is de gemeente nog inclusiever dan voorheen.

Wie meer wil lezen, wordt van harte het volgende boek aanbevolen: Heleen Zorgdrager, Jolanda Molenaar, Wielie Elhorst, Carl Buijs (red)., Wondermooi, zoals U mij gemaakt hebt. Handreiking voor gelovige transgender personen en werkers in de kerk. Utrecht (KokBoekencentrum) 2019.