Sfeer en symboliek door het jaar heen

Waar kom je kleur tegen in de kerk? Idelette Otten kijkt naar kleding, naar de kleuren van het kerkelijk jaar, naar beschilderde muren en een woestijnachtig plafond. Op zoek naar de regenboog.

Kleuren roepen een sfeer op. Vroeger mochten mijn vier zussen, tweelingbroer en ik op een goed moment elk een kleur kiezen voor een van de wanden van onze slaapkamers. Ik koos voor oranje. Ik word nog altijd vrolijk van die kleur. Daarentegen moest ik enige weerstand overwinnen om naar de Barbiefilm te gaan. Al dat roze stond me tegen. Gelukkig wist mijn dochter me over te halen want ik had de prachtige film van Greta Gerwig niet willen missen.

Voor iemand die van mode houdt, zijn kleuren altijd weer inspirerend. Steeds zijn er andere kleuren in de mode en al wil ik er in eerste instantie niet aan, ik laat me er toch door beïnvloeden. Kleuren maken dat je kledingstukken altijd weer verrassend kunt combineren.

Voor mij als predikant zijn de kleuren sterk verbonden met het kerkelijk jaar. Toen ik net predikant was en nog weinig representatieve kleding had, koos ik veelal voor zwart. Dat staat altijd netjes en kleedt af.

Kijkend naar het rood in de kerk werd ik zelf vurig

Maar nu er zoveel mooie damespakken te koop zijn, loop ik in de tijd van advent graag in mijn paarse pak rond. Ik heb ook een groen exemplaar, met daaronder veelal een boordje. Gelukkig zijn er niet zo veel kerkelijke kleuren want ik wil niet meer dan vijf nieuwe kledingitems (inclusief schoenen) per jaar aanschaffen om zo binnen de planetaire grenzen te blijven.

Een groene uitvaart?

Dat kleuren een sfeer oproepen en verschillend worden ervaren, merk ik bij gesprekken over een uitvaart. Ik vertel de familie dat bij een kerkelijke uitvaart in principe twee kleuren mogelijk zijn: paars of wit. Het ingetogen en donkere paars is de klassieke kerkelijke kleur van rouw. Wit is de kleur van Pasen, waarbij het accent ligt op het licht. Baanbrekend daarin was de uitvaart van prinses Juliana, die had gekozen voor wit.

Ik laat de familie kiezen hoewel ik wel zal melden dat in een bepaalde tijd van het kerkelijk jaar, bijvoorbeeld advent en de veertigdagentijd, paars voor de hand ligt. Wit is de kleur voor de tijd van Kerstmis en Pasen. Hierop doordenkend zou je er ook voor kunnen pleiten om niet je eigen voorkeur te volgen maar de Heer die ons leven kleurt. Dan zou een uitvaart in de zomer ook groen kunnen kleuren.

Kleuren markeren dus het kerkelijk jaar. Het Dienstboek van de Protestantse Kerk in Nederland stelt dat de verbinding van specifieke kleuren met de seizoenen en feesten van het liturgisch jaar haar achtergrond vindt in zowel algemene overwegingen vanuit de betekenis en werking van kleuren als in meer bijbelse overwegingen. De in de kerken in Nederland thans gebruikelijke kleursymboliek is:

• rood (bloed en vuur)
  martelaarschap en heilige Geest (Pinksteren, bevestiging van ambtsdragers, gedenkdagen van martelaren, waaronder Stefanus op 26 december);
• wit (zuiverheid en licht)
  de witte gewaden uit Openbaring (Pasen, Kerstmis,
  doop, trouwviering);
• groen (groei en hoop)
  God zal op aarde komen met groene eeuwigheid (‘gewone zondagen’);
• paars (rouw, boete en inkeer)
  ingetogenheid en tijd van voorbereiding (advent en
  veertigdagentijd);
• goud
  intensivering van wit (Pasen / Kerstmis);
• roze
  midden in de boetetijd breekt het wit van het feest
  door (Laetare / Gaudete).

Vurig rood

De kerk waarin ik werd bevestigd, de Sint-Pancras- of Zuiderkerk van Enkhuizen, moet in de middeleeuwen een hele bonte kerk zijn geweest. In 1484 werd 1300 m² gewelf door een onbekende schilder beschilderd, evenals de muren.

De meeste kleuren op het gewelf zijn helaas verdwenen, waaronder het kostbare blauw van de mantel van Maria. De kleur die nu overheerst, is het bruin van het hout. Maar op een paar panelen is het rood nog zichtbaar.

Bij de hemelvaart van Elia is te zien hoe hij in een vuurrode wagen met even zo rode paarden wordt meegenomen. Ook de mantel van Rebekka die Eliëzer te drinken geeft, is nog immer vurig rood. Ik herinner me momenten dat ik bij een middaggebed in de kruiskapel zat en intens kon genieten van een doorzicht op dat prachtige rood. Ik werd er zelf vurig van.

Vilten stola’s

De kerk waar ik nu voorganger ben: de Torenpleinkerk (Oude Willibrord) in Vleuten, had eerst een woestijnachtig geel plafond waar ik mistroostig van werd. Bij de laatste restauratie en herinrichting is het losjes geschilderd in notenhoutkleur en nu is er veel meer leven in gekomen.

In deze hoofdzakelijk wit geschilderde kerk wordt kleur ingebracht door een vilten leeslint in de bijbel en de vilten stola’s die ik mag dragen. Het vilt is fel van kleur wat te midden van het wit prachtig uitkomt. Eén strook vilt in de kerk heeft al invloed op de sfeer, want het donkere paars geeft een heel andere uitstraling dan het groen of het rood.

Elk stofje van de stola is een verhaal

De stola’s zijn mij dierbaar geworden omdat ze gemaakt zijn van diverse stukjes stof, aangedragen door gemeenteleden. Elk stofje is een verhaal op zich, van het dekbed van onze koster uit zijn jeugd, dat hem herinnert aan de vrijheid van vakantie tot en met de stropdas van iemand die niet meer in de kerk kan komen, maar er zo voor het gevoel van zijn vrouw toch bij is.

De maakster van de stola’s, Lili Koper, heeft de stofjes aan de binnenkant van de stola nog zichtbaar gelaten als verwijzing naar de verhalen van kleurrijke gemeenteleden.

In Vleuten hopen we ooit nog opdracht te kunnen geven voor twee gebrandschilderde ramen. Van architect Gert Grosfeld mogen deze ramen felle kleuren krijgen. Hoe mooi zal het zijn als het zonlicht kleurrijke strepen op de vloer zal trekken. Op een van de ramen zal een regenboog niet misstaan, als beeld van de inclusieve kerk die we willen zijn.

Dat brengt mij bij het gegeven dat we vooral nog een witte kerk zijn. Afgelopen juli vierden we Ketikoti om als kerk stil te staan bij onze rol in de slavernij. Ik heb moeite moeten doen om in dit opzicht kleur in de kerk te brengen. Want hoe kleurrijker hoe beter!