Symboliek van de bisschopswijding

Bernd Wallet, oud-katholiek aartsbisschop van Utrecht, vertelt met welke symbolen en rituelen zijn bisschopswijding gepaard ging. Die wijding was in 2021.

U bent protestants opgevoed. En nu bent u aartsbisschop van de internationale oud katholieke kerk. Kunt u vertellen hoe dat zo gekomen is? Wat trok u aan in dit kerkgenootschap?

‘Ik groeide op in een hervormde pastorie. Daar kwamen veel oecumenische kontakten over de vloer. Via de charismatische vernieuwing leerde ik de oud-katholieke traditie kennen en bezocht ik vaak de Sint-Gertrudiskathedraal in Utrecht. De liturgie en de symbolen trokken me, het besef van het historische ook. Uiteindelijk heb ik de overstap gemaakt. Mijn ouders waren blij dat ik voor het lidmaatschap van een kerk koos, al moesten we het wel even over het vormsel hebben. Ik had immers al belijdenis gedaan in de hervormde kerk. Het vormsel bestaat uit twee delen: je beaamt je doop door je eigen belijdenis, en je ontvangt een zalving als teken van de Geest. Ik heb toen alleen dat laatste ontvangen.

‘We moesten het wel even over het vormsel hebben’

Na mijn studie en priesterwijding ben ik onder meer pastoor in Yorkshire en Utrecht geweest, totdat ik tot bisschop werd gekozen in 2020. Door corona werd de eigenlijk wijding twee keer uitgesteld. Zelfs in 2021 konden we nog maar een beperkt aantal gasten ontvangen in de grote Lebuïnuskerk in Deventer. Die hadden we van de protestantse gemeente te leen gekregen om zoveel mogelijk mensen toch op anderhalve meter te kunnen plaatsen. Er waren twee vieringen: de eigenlijke wijding in Deventer en de intronisatie in mijn eigen bisdom, in de Sint-Gertrudiskathedraal. Daar staat mijn cathedra, mijn bisschopsstoel.’

Voorbij de woorden

Er waren uitgebreide rituelen en er was veel pracht en praal. De Stentor schreef: is het een film of is het echt? Kunt u ons meenemen in de symboliek van dit alles, en wat het met u deed?

‘Jazeker was het echt! Geloven mag gezien worden: we zijn er! Liturgie mag het allermooiste zijn dat we kunnen bieden. Alle zintuigen mogen meedoen, we hebben tenslotte niet alleen een hoofd. Geloof is niet het aanhangen van een serie waarheden, maar betrekt de hele mens. Het gaat voorbij de woorden, je ziel moet meedoen, het heil wil incarneren in je hele persoon. Liturgie wil werkelijkheid worden. Symbolen en rituelen roepen die werkelijkheid op.

‘Liturgie wil werkelijkheid worden, symbolen en rituelen roepen die op’

Alles begon met de uitverkiezing door de verzamelde priesters, diakenen en parochianen. Bisschoppen worden door hun eigen bisdom gekozen, een belangrijke eigenschap van een synodale kerk. Mijn voorganger had zijn ambt als aartsbisschop neergelegd en ik werd al in de eerste ronde gekozen om hem op te volgen. Die keuze werd bevestigd door de overige bisschoppen en meegedeeld aan alle kerken waarmee wij in gemeenschap leven.’

Wijding

‘Na veel voorbereidingen en uitstel wegens corona kwam dan eindelijk 18 september 2021, de viering waarin ik de wijding, de consecratie tot bisschop ontving. Aan het begin van elke mis is er een processie, meestal met alleen misdienaars en de voorganger, nu ook met alle medeconsecratoren en oecumenische deelnemers. De processie is een beeld van onderweg zijn. Het voedt de hoge verwachting van God en van elkaar – we gaan ergens naar toe, naar de toekomst van Gods koninkrijk. De eenheid ligt in het onderweg zijn – alle verschillende kerken reiken inzichten aan die het innerlijke leven voeden.

Na kyrie, gloria, schriftlezingen en preek volgt dan de eigenlijke wijding. Die bestaat uit een aantal onderdelen. Nadat de juridische verkiezing is verkondigd en de gemeente dit bevestigt, volgt een lied dat de Geest van God aanroept. Dan volgen opdracht, beloften en gebed. Ik vind dat een erg mooi geheel.

Ik ontvang de grote opdracht om de eenheid in de kerk te bewaren en te bevorderen. De consecrator ondervraagt mij op aspecten daarvan. Acht keer beantwoord ik dat met een belofte. Daarna bezingen we het geloof van de kerk waarop dit ambt rust. Ik hoef het niet alleen te doen allemaal. Na het credo ontvang ik het gebed dat God mij en ons allen de overvloed van zijn genade en zegen wil geven.

‘De processie is een beeld van onderweg zijn’

De consecrator en de assistenten knielen en ik leg me plat op de grond, als teken van mijn volstrekte overgave, terwijl de grote litanie van alle heiligen gezongen wordt. Dat wordt besloten met een gezongen wijdingsgebed. Zo wordt mijn weg ingevoegd in de weg van al mijn voorgangers in het geloof. De litanie van alle heiligen hoort bij een wijding. Je maakt je klein om je mee te laten voeren door deze doorgaande weg van geloof en daar doordrenkt van te worden. We zijn samen op weg naar Gods koninkrijk. In de hemel is vreugde en de aarde viert mee. We zingen dit om ons eigen hart te verheffen. Mijn opdracht en mijn beloften worden ingebed in de genade. Zo kan ik werkelijk mijn plek innemen. In de voorbereiding beleefde ik dat al heel intens. Tijdens de mis zelf werd dit voor mij vooral een grote ruimte van stilte en ontspanning, zoals wanneer je lang stil bent in een viering. De tien minuten die het duurde, vlogen voorbij.’

Handoplegging

Daarna ontving u de handoplegging en het gebed van alle bisschoppen, priesters en gastvoorgangers, een hele rij. Hoe was dat voor u?

‘Ik vond het ontroerend, het hoorde voor mij bij de hoogtepunten van mijn wijding. Het was erg fijn dat hun gebed in stilte was, zo werd het een intense beleving. Ik voelde me erg gesteund.

Dan volgt het wijdingsgebed. Het evangelieboek wordt eerst op mijn hoofd en schouders gelegd, als verbeelding van de last die ik draag: leven in het spoor van Christus als dienaar van mensen, brenger van het goede nieuws. Daarna houden twee diaken het boven mijn hoofd als de consecrator het wijdingsgebed uitspreekt.

Daarna komt de zalving. Mijn hele hoofd wordt met olie aangeraakt, als de overtreffende trap van een zalving. Dat gebruik gaat terug op het eerste Testament, toen koningen, priesters en profeten gezalfd werden. Nu ontving ik de zalving als teken van de Geest van God om mijn herderschap op mij te kunnen nemen. Dat gaat vergezeld van Psalm 23, het lied van de herder, dat gezongen wordt.

Daarna ontvang ik een serie tekenen van dit ambt. Eerst ontvang ik het evangelieboek: dat is de inhoud van wat ik te zeggen heb. Dan wordt het bisschopskruis om mijn nek gehangen. Het is een teken van mijn bisschopsfunctie, net als de ring en de mijter. De ring is een symbool van de liefde en trouw waarmee ik verbonden word met mijn bisdom. Mijn vrouw heeft die ontworpen – “om het mooi samen te laten gaan met die andere ring waarmee ik met háár verbonden ben”, zo zei ze. De ring symboliseert ook op welke manier ik aanwezig ben als bisschop. Niet als iemand die een mooie carrièreontwikkeling meemaakt, maar in een gelijkwaardige verbintenis van liefde en trouw.’

‘De litanie van alle heiligen hoort bij een wijding’

Mijter en staf

‘Ik koos voor een mijter die ik elk moment in het liturgisch jaar kan dragen, en die vreugde uitstraalt. Wit, met gekleurde stralen. De mijter maakt me herkenbaar en is ook in lijn met de traditie van de kerk. Bij het lopen en bij wijdingen draag je altijd een mijter. Bij het voorgaan in gebed, als je zit en tijdens de eucharistie zet je hem af.

Ten slotte ontvang ik de herdersstaf die symbool staat voor de zorg voor de kerk die samengaat met mijn ambt als aartsbisschop. Het laat mijn jurisdictie zien, ik ben in functie. Tot slot is er de verwelkoming met een kus door alle medebisschoppen uit de Unie en de presentatie aan en aanvaarding door de gemeente.

Daarna vieren we de eucharistie en wordt het voor de gelegenheid geschreven geschreven bisschopslied gezongen. Dat was trouwens wel speciaal. Het is door Sytze de Vries geschreven op een oude melodie genaamd Jesu Corona – dat paste wel bij de coronatijd waarin we nog steeds waren. Mijn wapenspreuk is: in Christo Gaudium (In Christus is vreugde). Dat is ook het thema van het lied. Het eindigt met deze regels:

Wij luisteren naar Christus’ stem:
Hij leeft in ons en wij in Hem.
Hij daagt ons uit om op te staan
en tot zijn vreugde in te gaan.

De viering eindigt met mijn allereerste bisschoppelijke zegen en de lofzang te Deum, met processie en klokgelui.’

‘De mijter maakt me herkenbaar’

Bisschopszetel

Toch was het nog niet afgelopen, er kwam nog een viering de zondag erop: de intronisatie. Wat betekent dat?

‘Intronisatie betekent dat ik mijn bisschopszetel (de cathedra) inneem in de kathedraal van Utrecht, waarvan ik bisschop ben geworden. Normaal gesproken zou de wijding daar ook plaatsvinden, maar dat kon niet door corona. Daarom werden het twee vieringen. Mijn dochter noemde het een ‘bij-wijding’. Het was voor mij thuiskomen in mijn eigen bisdom. De bisschopszetel symboliseert mijn ambt, de eenheid van het bisdom. Het is de leraarsstoel, of de voorzittersplaats. Vandaaruit worden gaven erkend, onderwijs gegeven, vormsel bediend, bisschoppen gewijd. Dat is de functie van de kathedraal.’

U heeft een eigen wapen. Wat is de betekenis daarvan?

‘Het kiezen van een wapen staat in de heraldische traditie, met daarbij behorende symbolen. Iedereen die bekend is met heraldiek zal herkennen dat het om een wapen van een aartsbisschop gaat. Het grote schild draagt het teken van Utrecht, het hartschild mag vrij zijn. Ik koos voor drie symbolen die met mijn persoon te maken hebben: het water dat Zeeland verbeeldt: daar ben ik geboren. De roos van York, waar mijn eerste parochie was, en de beer die met mijn naam is verbonden: Bernd.

‘Wij zijn geschapen om vreugdebron te zijn

De spreuk erbij is In Christo Gaudium: de innerlijke vreugde van Christus die de onze mag worden. Wij zijn geschapen om vreugdebron te zijn.’