Tish Warren brengt liturgie en het alledaagse bij elkaar

Ruim plaats voor een belangrijke hedendaagse ‘vrome vrouw’: Tish Warren, Anglicaans priester in de V.S. en schrijfster van invloedrijke boeken. Wat heeft zij ons te zeggen en te leren?

Geloof en het alledaagse waren in mijn kindertijd nauw verweven. Mijn opa zong luidkeels psalmen tijdens het melken van de koeien, en ik zong zachtjes mee terwijl ik rondscharrelde in de stal. Ook thuis was gebed niet alleen aan vaste momenten rond de maaltijd gekoppeld. Het doortrok het leven: van bidden om wereldvrede, tot vragen om de terugkeer van een konijn dat weggelopen was. We zongen tijdens de afwas en werden aangemoedigd om het evangelie te delen met mensen in de buurt. Hoewel ik veel van deze geloofsuitingen ook in de kerk tegenkwam, was dit alledaagse geloven toch vooral iets dat je zelf vormgaf; met eigen woorden op een eigen tijd.

Voor veel christenen staat deze manier van geloven ver van hen af. Ik ken veel mensen en gezinnen voor wie hun geloof nauw samenvalt met de liturgie in de kerk. Als er thuis gebeden wordt, is dat met de taal van formuliergebeden of in stilte. Christelijk zijn betekent naar de kerk gaan, deelnemen aan christelijke feesten, meebewegen in het kerkelijk jaar. Het betekent onderdeel zijn van een bepaalde traditie. De liturgische taal, tradities en gewoonten, vormen het voertuig van het geloof.

Twee werelden

Het lijkt soms of traditie en liturgische taal én het alledaagse van een persoonlijk geloof twee verschillende werelden zijn. Mensen met een vrijere geloofsbeleving noemen traditie soms doods, terwijl gelovigen die van liturgie houden, vrije geloofsuitingen als oppervlakkig en plat kunnen betitelen.

Tish Harrison Warren, laat echter zien hoe je beide bewegingen samenbrengt. Deze priester in de Anglicaanse kerk van Noord-Amerika en schrijfster voor onder andere de New York Times en Christianity Today verbindt op persoonlijke, kwetsbare wijze eeuwenoude liturgische taal en rituelen aan het leven van alledag. Haar boeken Liturgie van het alledaagse (2018) en Bidden in de nacht (2021) raken dan ook een snaar bij een breed publiek, ook in Nederland.

Liturgische taal, tradities en gewoonten vormen het voertuig van het geloof

Nieuw perspectief

In het eerste boek, Liturgie van het alledaagse, neemt Warren lezers mee langs allerlei heel gewone, alledaagse bezigheden. Denk aan het opmaken van je bed, tanden poetsen of zoeken naar je autosleutels. In elk hoofdstuk noemt ze zo’n herkenbaar dagelijks ‘ritueel’, en verbindt dat aan een aspect uit de zondagse liturgie. Ineens blijken die dagelijkse, vaak saaie routines een spirituele praktijk te kunnen zijn. Warren, die naast priester en schrijfster ook moeder en echtgenoot is, opent zo een heel nieuw theologisch perspectief, zowel op het gewone leven, als op de liturgische traditie. Tijdens het opmaken van je bed kun je de dag vol verwachting beginnen. Als een votum. Of het al mopperend zoeken naar verloren sleutels kan zomaar uitlopen in een gebed om vergeving voor haast en ongeduld.

Ze opent een nieuw theologisch perspectief, op het gewone leven én op de liturgische traditie

Bidden in de nacht

Ook in haar tweede boek, Bidden in de nacht, koppelt Tish Warren liturgie en liturgische taal aan het leven. De rode draad in dit boek vormt een gebed van de completen uit het Book of Common Prayer. In Bidden in de nacht biedt ze volop ruimte voor de moeilijke kant van het leven. ‘Hoe kunnen we God vertrouwen in het duister?’ is de ondertitel.

Het boek start bij een diepe, duistere ervaring waarin Warren een ongeboren kind verliest en al bloedend op de operatietafel dit avondgebed bidt, samen met haar man. Als eigen woorden tekortschieten – en dat is maar al te vaak in pijn en moeite – kunnen gebeden uit een traditionele liturgie houvast bieden. En andersom; het bidden van zulke gebeden tijdens het échte leven, maakt dat deze vaak heel bekende woorden inhoud krijgen voor jou als persoon. Soms zelfs een heel nieuwe betekenis.

Oefenplaats

Juist door haar persoonlijke, herkenbare benadering, helpt Tish Warren lezers in de 21ste eeuw om de traditionele liturgie weer te waarderen. De zondagse kerkdienst wordt ook wel een ‘oefenplaats’ genoemd, een plek waar je als gemeente oefent in dankbaarheid, kennis van je eigen falen en leven in liefde met de ander. Eerlijk gezegd blijft die term oefenplaats vaak wat abstract en lijkt de liturgie weinig te maken te hebben met wat je op maandag tot en met zaterdag tegenkomt in het dagelijks bestaan. Tish Warren maakt deze oefening echter heel concreet. Ze pakt als het ware de opbouw van een zondagse kerkdienst of een gebed uit en koppelt dat aan iets wat iedereen kent of kan begrijpen. Doordat ze haar eigen ervaringen gebruikt – die aan de ene kant heel persoonlijk zijn, en tegelijkertijd universeel – kun je als lezer goed meekomen in haar beschrijving van hoe liturgie kan doorwerken in het leven van elke dag.

Vrouwen

Het is deze dubbele beweging die van Tish Warren een bijzondere theoloog maakt. Zij verstaat de kunst om het lichamelijke, om emoties, om het leven in al haar aspecten te verbinden aan kerkelijke taal en gewoonten. Wat een verademing dat het heilige, dat God ook aanwezig kan zijn in fysieke pijn, in verveling of in huishoudelijke klussen die telkens terugkeren. Hoe behulpzaam is het om te ontdekken dat je ook in zulke momenten kerkelijke, liturgische taal en gewoonten mag en kunt gebruiken.

Ze pakt als het ware de opbouw van de zondagse kerkdienst of een gebed uit…

Het zijn vaak vrouwen die deze theologische kunst verstaan, die oog hebben voor de schoonheid in het gewone. Het is een theologie die ruimte geeft aan alledaagse en herkenbare ervaringen. Maar misschien juist omdat dit zo gewoon lijkt, wordt deze theologische stem snel ondergewaardeerd of niet serieus genomen. Dat is jammer! Want zou de kerk juist geen baat hebben bij theologen als Tish Warren? Denkers met kennis van en liefde voor de kerk en traditie, die tegelijkertijd niet bang zijn om een ‘gewoon’ leven te leiden en ook daarin theoloog durven zijn. Ruim baan dus voor deze ‘vrome vrouw’.