Wij zijn de eersten niet: bijzondere vrouwen in het licht

Febe, Rispa en Egeria zijn bijbelse vrouwen, Hildegard van Bingen en Sampat Pal volgen hen – net zo dapper, volhardend, veranderingsgezind… Hoe gaan zij óns voor?

In de (kerk)geschiedenis zijn de levensen geloofsverhalen van vrome vrouwen vaak naar de achtergrond geschoven. We zetten een aantal van deze vrouwen in het licht. Bij het verhaal van iedere vrouw staat een idee vermeld om haar verhaal voor het voetlicht te brengen, in een kerkdienst, of vergadering, bij een pastoraal bezoek, of op een ander moment.

Febe

Over Febe horen we in de brief die de apostel Paulus schrijft aan de inwoners van Rome (zie Rom. 16:1-2). Prachtig hoe hij haar ‘onze zuster’ noemt, om zo aan te geven dat de jonge christengemeente van Rome in geloof verbonden is met Paulus en Febe. Febe betekent ‘helder’ of ‘licht’, en Paulus schrijft dat ze haar naam eer aan doet: ‘ze is velen tot steun geweest, ook mij’.

In Paulus’ woorden klinkt door dat hij erop vertrouwt dat Febe zijn boodschap goed kan doorgeven en uitleggen. Ze is bekend met het reilen en zeilen in de gemeente. Dat weten we omdat Paulus schrijft dat ze in dienst staat van de gemeente in Kenchreeën. Mooi, dat het woord ‘in dienst staan’ het Griekse woord ‘diakonia’ is. Dát kennen wij. Een vrouw om eens in het licht te zetten bij in een diaconale dienst, of bij een bezinningsmoment in de kerkenraad. Leestip, ook voor een leeskring: Febe, van Paula Gooder. Een roman over de theologie van Paulus en de rol van vrouwen in de vroege kerk.

Rispa

Ken je Rispa? Ze is één van de bijvrouwen van Saul, maar komt pas in de Bijbel tot leven als koning David aan de macht is. David doodt zeven zoons van Saul, waaronder twee van haar jongens, om zo een oude vete tussen Saul en het volk van de Gibeonieten bij te leggen (2 Sam. 21). David beveelt dat de doden niet begraven mogen worden, maar Rispa weet dat dát tegen de wet van God is (Deut. 21:22 ev.). Rispa besluit tot een zwijgend protest. Ze spreidt een kleed uit op de rotsen bij de lichamen van haar zoons en waakt de dagen en de nachten en jaagt aasvogels en wilde dieren weg. Zo zit ze daar, van de lente tot de herfst. Als David hoort over haar aanhoudende, stille protest, ziet hij zijn fout in en worden de zoon van Saul alsnog begraven.

Een prachtig verhaal, over volharden, opkomen voor het recht en over de kracht van het stille protest. Een vrouw om eens in het licht te zetten als het in een (pastoraal) gesprek over volharden gaat in tijden van onrecht.

David hoort over Rispa’s stille protest en ziet zijn fout in

Egeria: zoeken naar bezinning

Pasen in het jaar 381. Een vrouw zit in de kerk en neemt alles in zich op. Het gaat zo anders dan thuis en het is tegelijkertijd zo herkenbaar. Ze schrijft: ‘Op het tiende uur verzamelt de hele gemeente zich in de opstandingskerk. Alle kandelaren en kaarsen worden ontstoken en geven een eindeloos licht.’ Ze maakt het feest van Pasen mee in Jeruzalem, ze ziet hoe het licht de kerk binnenkomt en het duister verbant. Daar, ver van huis, wordt ze diep geraakt door het Paasverhaal, door de symboliek, door de rituelen…

De naam van deze vrouw is Egeria, een voor ons verder onbekende vrouw die enkele jaren door Palestina, Egypte en Syrie reisde. Zij wilde met eigen ogen de bijbelse plaatsen zien. Haar pelgrimage is heel bijzonder. Allereerst omdat haar reisverslag het oudste pelgrimageverslag is. Ten tweede omdat ze haar belevenissen zo persoonlijk en uitvoerig opschreef. En tot slot, omdat ze een vrouw is.

Egeria beschrijft de liturgie nauwgezet, zo ook de Paasvieringen waarin de gemeenteleden opnieuw de weg volgen die Jezus ging. De jonge kerk vierde het evangelie letterlijk mee, liefst op locatie. Egeria is getuige van een groot liturgisch spel. Op de zaterdag vóór Palmzondag wordt de opwekking van Lazarus gevierd in het dorp Betanië. De zondag erna, op Palmzondag, verzamelt de gemeente palmtakken en trekt jong en oud van de Olijfberg naar Betfage. Op de woensdag wordt herdacht dat Judas Jezus heeft verraden. De dag erna staat in het teken van de Maaltijd des Heren en de voetwassing. Op vrijdag luistert de gemeente naar de lijdensverhalen en vereert men het kruis. Tot slot viert ze in de Paasnacht de opstanding in de Heilig Grafkerk vóór het lege graf.

Egeria was onder de indruk van deze liturgie. Ze werd diep in haar hart geraakt. Egeria nam haar verhalen en haar belevenissen mee naar huis. Ze inspireerde vele christenen in Europa om ook de dagen naar Pasen intensief te beleven. Eigenlijk kun je zeggen dat we de vieringen in de Stille Week aan haar reisverslag te danken hebben.

Een vrouw om eens in het licht te zetten rond de Stille Week, in het kerkblad bijvoorbeeld.

Hildegard van Bingen

Hildegard van Bingen (1098-1179) was een getalenteerde vrouw, ze componeerde muziek, dichtte, schreef mystieke werken en wist veel van geneeskunde. Haar scholing kreeg ze in een klooster en op haar 38e werd ze abdis. Ze was een vrouw die wist wat ze wilde en het niet schuwde om daarbij in te gaan tegen mannen. Daarbij maakte ze veel vijanden, maar ze hield voet bij stuk en wist haar weg te vinden in haar tijd. Haar boeken, brieven en muziek zijn bewaard gebleven en krijgen de laatste tijd weer volop aandacht. Hildegard is heilig verklaard en één van de ‘kerkleraren’ binnen de Rooms-Katholieke Kerk.

Een vrouw om eens zingend in het licht te zetten. Verschillende liederen van Hildegard van Bingen zijn hertaald en op muziek gezet door vrouwen. In de bundel ‘Zangen van Zoeken en Zien’ staat ‘Vanuit de diepte tot hoog in de sterren. Van liefde die overvloeit’. En in de bundel ‘Eva’s lied. 99 liederen door vrouwen’ staat ‘Lied van Hildegard van Bingen’, waarin haar talenten worden bezongen als theologe, politicologe en biologe, die in alles ziet ‘belofte en herinnering dat God zich aan ons bindt’.

Sampat Pal

Sampat Pal (1958-heden) leeft in Inda, in één van de armste gebieden, behoort tot een lage kaste én is vrouw. Dan zit het niet mee, zoals Gandhi zei: ‘Je hebt twee vormen van slavernij in India: één voor onaanraakbaren en één voor vrouwen.’

Je kunt zeggen dat we de vieringen in de Stille Week aan haar reisverslag danken

Sampat ervaart dit onrecht aan de lijve en besluit ertegenin te gaan. Ze vecht, soms letterlijk, voor haar rechten. Ze ziet om zich heen dat veel vrouwen door ongeletterdheid en isolement slecht op de hoogte zijn van hun rechten. Want al verandert de wet in India ten gunste van vrouwen en armen, in het dagelijks bestaan worden de wetten nauwelijks nageleefd en blijft de traditie (en daardoor de ongelijke sociale hierarchie) de norm. Sampat Pal besluit de krachten te verenigen en haar kennis over vrouwenrechten te delen. In 2006 start ze de ‘Gulubi Gang’, een vereniging waar vrouwen elkaar versterken en steunen. De vrouwen zijn herkenbaar aan hun hardroze sari’s en hun bamboestokken waarmee ze zich kunnen verdedigen in gevaarlijke situaties. Inmiddels telt de verereniging tienduizenden leden. Een vrouw om eens in het voetlicht te zetten op een gemeentedag, of als het gaat om ‘samen sterk’.

Een vrouw die wist wat ze wilde en het niet schuwde tegen mannen in te gaan

Riskeer meer dan wat anderen ‘veilig’ vinden. Zorg meer dan wat anderen ‘wijs’ vinden. Droom meer dan wat anderen ‘praktisch’ vinden. Verwacht meer dan wat anderen ‘mogelijk’ vinden. Doe meer dan je dacht dat je kan.

Deel meer dan je dacht dat je kan missen. Hoop tegen beter weten in.

En wonderen van vrede zullen leven en alles nieuw maken.