Zoeken naar woorden

‘Ik heb er geen woorden voor.’ Het wordt vaak gezegd in situaties waarin men niet weet hoe de ander te troosten. Maar ook als de spreker iets wil mededelen dat hem of haar zeer heeft aangegrepen, zoals de schilderijen van Anselm Kiefer, het uitzicht in de Grand Canyon of een doelpunt van Marco van Basten. Het drukt een verlegenheid uit die in alle eerlijkheid maar meteen wordt toegegeven. Het suggereert bovendien dat er communicatie bestaat die boven woorden uitgaat, een taal waarin we ons ontzag of ons medeleven wél in kunnen uitdrukken, zoals gebaren, muziek of beelden. Niet in plaats van woorden maar als een andere categorie.

Zo’n frase kan natuurlijk ook leiden tot gemakzucht. Als je kunt kiezen tussen zorgvuldig gekozen woorden van troost, bijvoorbeeld na een dramatisch sterfgeval, met een toepasselijk gedicht, een bijbeltekst en een rake karakterisering van de overledene, kortom een hoop denkwerk, of zeggen ‘ik heb er geen woorden voor’, dan is dat laatste verleidelijk. Zoals er ook mensen zijn die zich bij een toespraak meteen maar indekken met ‘ik ben niet zo’n spreker’, waar ze dan trouwens vaak ook gelijk in blijken te hebben.

Alle respect voor de woordeloze mensen, maar ik geloof dat het vaak de moeite waard is om althans naar woorden te zóéken. Desnoods een stamelend gebed, een schuchter ‘gecondoleerd’, of, voor de bungeejumper die de Grand Canyon op zijn bucketlist had staan, een adequate beschrijving van de situatie ter plaatse. Overal zijn woorden voor, je kunt hooguit zeggen dat ze niet altijd (goed) genoeg zijn.

Blijft dus de vraag of woordeloze communicatie dan een treetje hoger staat dan woorden. Feit is dat kunst, zeker muziek, maar ook dans en beeldende kunst, ons kan raken waar woorden tekortschieten. Dat geldt ook voor een arm om iemand heen, een meelevende, enthousiaste, of verliefde blik (we hebben het hier tenslotte niet alleen over sterfgevallen) of een goed getimede reep chocola of bos bloemen (wel altijd even uitzoeken of iemand niet allergisch is voor stuifmeel). Woordeloos is niet per se beter, zou ik zeggen, soms wel gepaster. Maar ook dan is het goed om er woorden bij te zoeken. Desnoods in stilte.