Mirre
mirre-olie
Uit de mirreboom vloeit een gomhars die mirre wordt genoemd. Dankzij de aangename geur die de stof verspreidt, is mirre geliefd. Het wordt als balsem gebruikt. Men kan er wijn mee kruiden. Maar het meest wordt het verwerkt in parfums en andere welriekende producten.
Grondtekst
Het Nederlandse woord ‘mirre’ is een vertaling van het Hebreeuwse mor – een harssoort die weliswaar bitter smaakte, maar populair was vanwege de welriekende geur die hij verspreidde (Est. 2:12; Ps. 45:9; Spr. 7:17; Hoogl. 1:13; 3:6; 5:5,13). Het Hebreeuwse woord lot heeft eensoortgelijke betekenis (Gen. 37:25; 43:11); nataf komt eenmaal in het Oude Testament voor en betekent waarschijnlijk ‘een druppel hars’ (Ex. 30:34).
In het klassieke Grieks was er het woord staktos dat eveneens betrekking had op druppels hars of gom. In het Nieuwe Testament komen twee woorden voor die met ‘mirre’ vertaald kunnen worden: myron op twee uitzonderingen na (Luc. 23:56; Op. 18:13) uitsluitend in de verhalen in de evangeliën over de zalving van Jezus (Mat. 26:7,12; Mar. 14:3,4,5; Luc. 7:37,38,46; Joh. 11:2; 12:3,5); slechts tweemaal is het woord smyrna te vinden: (a) Mat. 2:11: het geboorteverhaal van Jezus; (b) Joh. 19:39: de begrafenis van Jezus.
Letterlijk en concreet
a.Een van de psalmdichters zet de toon. Ter gelegenheid van de bruiloft van de koning schrijft hij een vrolijk lied: ‘U bemint het recht en u haat het onrecht; daarom heeft God, uw God, u gezalfd met vreugdeolie, als geen van uw gelijken. Naar mirre, aloë en kaneel geuren al uw kleren; en uit ivoren paleizen klinkt oorstre-lende muziek. Zie, koningsdochters met juwelen omhangen, en rechts van u uw gemalin in goud uit Ofir gekleed’ (Ps. 45:8-10). De welriekende geur van mirre hoort bij een bruiloft en bij het liefdesspel. De dichter van het Hooglied weet er alles van: ‘Mijn lief is als een zakje mirre dat tussen mijn borsten rust’ (Hoogl. 1:13; vgl. 3:6; 4:14; 5:1,5,13). Maar ook de wijsheidsleraar die het boek Spreuken schreef, laat zich niet onbetuigd: ‘Ik heb mijn bed bedekt en het bedekt met kleurige weefsels van Egyptisch linnen. Ik heb mijn rustbed besprenkeld met mirre, aloë en kaneel. Kom, laten wij ons aan liefkozingen bedrinken, tot de ochtend toe, laten wij samen genieten van de liefde’ (Spr. 7:16-18).
b.De overgang is abrupt, maar de realiteit kan niet verzwegen worden. Mirre werd toegepast bij begrafenisrituelen. In het evangelie van Johannes wordt verteld dat Nikodemus na de dood van Jezus het volgende meebrengt: ‘een mengsel van mirre en aloë, ongeveer honderd pond. Ze bonden het lichaam van Jezus in linnen doeken, samen met de kruiden, zoals gebruikelijk is bij een Joodse begrafenis’ (Joh. 19:39-40; vgl. Luc. 23:56).
c.Bij de ingrediënten voor de heilige zalfolie wordt eveneens mirre genoemd: ‘Toen sprak de Heer tot Mozes: Neem de fijnste, geurige kruiden: vijfhonderd sikkel mirre, en half zo veel, dus tweehonderdvijftig sikkel, kaneel, tweehonderdvijftig sikkel kalmoes, vijfhonderd sikkel laurier, volgens heilig gewicht, en één hin olijfolie. Bereid daarmee heilige zalfolie, een geurig mengsel zoals ook een reukwerker dat maakt;het zal heilige zalfolie zijn’ (Ex. 30:22-25). d. Mirre werd hoog gewaardeerd en was dientengevolge kostbaar. Volgens de evangelist Matteüs hadden de wijzen uit het Oosten die de ster gevolgd waren en meenden dat er een nieuwe koning was geboren, kostbare geschenken bij zich: ‘goud, wierook en mirre’ (Mat. 1:11).
Beeldspraak en symboliek
a.Op de keper beschouwd is de symbolische betekenis van mirre in de bijbel betrekkelijk gering. Bij het horen van het woord zal men geneigd zijn geweest aan liefde en huwelijk te denken, maar afhankelijk van de situatie waarin men verkeerde ook aan dood en begrafenis. In het verhaal over de zalving van Jezus zijn de leerlingen van oordeel dat de vrouw ten onrechte de kostbare nardusmirre over hun leermeester heeft uitgegoten. Jezus verdedigt de vrouw: ‘Ze heeft gedaan wat zij kon. Bij voorbaat heeft ze mijn lichaam gezalfd met het oog op mijn begrafenis’ (Mar. 14:8).
b.Mirre was welriekend, maar de Hebreeuwse naam wijst op zijn bittere smaak. Wijn kon er mee op smaak worden gebracht. Te veel mirre had vanzelfsprekend funeste gevolgen. In het verhaal over de kruisiging van Jezus wordt gesproken over ‘wijn die met mirre gemengd’ was. Jezus weigerde die te drinken (Mar. 15:23).
c.In het wijsheidsgeschrift van Jezus Sirach wordt de wijsheid vergeleken met mirre en mirre-olie: ‘Als kaneel en balsem en als uitgelezen mirre heb ik (de wijsheid) een heerlijke geur verspreid, als hars, kruidnagel en mirre-olie en als een wierookwolk in de tent’ (Sir. 24:15).
Praxis
a Liederen:
Liedboek: Psalm 133; 141; Gezang 137; 145; 153; 166; Bijbel I: 48; Eva I: 8; II: 29; 40; 41; Gezangen: 365; Liturgie: 622.
b Poëzie:
Michel Coune, Bruidszang bij het Hooglied, Kampen 1992, blz. 33-34: ‘Als een zakje mirre’. Judith Herzberg, Doen en laten, Amsterdam 19977, blz. 126: ‘Een tuin met een hek er om…’. Huub Oosterhuis, Levende die mij ziet, Kampen/Tielt 1999, blz. 121: ‘Aan de liefde’.
c.Verwerking:
Wat mensen erg lief is, is voor hen tegelijkertijd erg kostbaar. Wie zijn of haar grote liefde voor iets of iemand tot uitdrukking wil brengen, kan dat doen door kostbare of aantrekkelijke voorwerpen ten tonele te voeren. Mirre of mirre-olie is zo’n voorwerp. Het bijbelse begrip mirre is voornamelijk verbonden met liefde voor iets of iemand. In de christelijke traditie is mirre in een kruik of vaas attribuut van Maria Magdalena en de vrouwen bij Christus’ graf; zij drukken met de mirre-olie hun innige liefde voor Jezus uit.Afgeleid van het thema liefde, zijn er de thema’s overgave en navolging.
Verwijzing
In de eerste plaats bestaat er sterke verwantschap tussen mirre en ‘olie‘, ‘gezalfde‘ en ‘reuk‘. Daarnaast verwijzen we naar ‘arts‘ (zalf of balsem) en ‘huwelijk‘.