Premium

Olie

Het woord ‘olie’ is een verzamelnaam voor al die vloeistoffen die zich niet vermengen met water, maar wel oplosbaar zijn in ether of alcohol. Er zijn veel soorten. Vroeger brandden lampen op olie. Op een petroleumstel werd gekookt en een petroleumkachel zorgde voor warmte. In deze tijd zijn we geneigd in het bijzonder te denken aan die (aard)olieproducten, zoals benzine en diesel, die het mogelijk maken ons per auto voort te bewegen. In de keuken krijgt ‘olie’ een andere betekenis. Verschillende soorten oliën worden gebruikt bij de bereiding van voedsel: zoals slaolie en in navolging van landen rondom de Middellandse Zee in toenemende mate ook olijfolie.

Grondtekst

In het Oude Testament komt het woord sjèmèn 190x voor. Het betekent ‘olie’, in het bijzonder ‘olijfolie’ (o.a. Ex. 27:20; Lev. 14:17; Deut. 8:9; 2 Kron. 11:11; Ps. 23:5; Jes. 1:6; 55:22; Ez. 27:17);een soortgelijke betekenis heeft het Hebreeuwse woord jitshar – dikwijls in opsommingen genoemd samen met koren en most (o.a. Num. 18:12; Deut. 7:13; 11:14; 12:17; 14:23; 18:4; 28:51; 2 Kron. 31:5; Joël 1:10; 2:19).

In het Nieuwe Testament is het Griekse woord elaion, ‘olie, olijfolie’, slechts in elf teksten te vinden (Mat. 25:3,4,8; Mar. 6:13; Luc. 7:46; 10:34; 16:6; Hebr. 1:9; Jak. 5:14; Op. 6:6; 18:13). Wie over olijfolie spreekt moet onwillekeurig denken aan de Olijfberg, gelegen ten oosten van Jeruzalem. In de lijdensverhalen in de drie synoptische evangeliën wordt enkele malen gewag gemaakt van deze heuvel die zijn bijzondere naam te danken heeft aan de (olijf)bomen die er groeiden (Mat. 21:1; 24:3; 26:30; Mar. 11:1; 13:3; 14:26; Luc. 19:29,37; 21:37; 22:39).

Letterlijk en concreet

a.Het oude Israël was rijk gezegend met olijfbomen. In de bijbel betekent ‘olie’ dan ook in de allereerste plaats olijfolie. Uitzonderingen op de regel zijn te vinden in het boek Ester waar als een van de schoonheidsmiddelen voor vrouwen mirreolie wordt genoemd (Est. 2:12); en in het evangelie van Lucas waar in het verhaal over de zalving van Jezus door een als zondig bekend staande vrouw de woorden (nardus)mirre en olie min of meer als synoniemen worden gebruikt (Luc. 7:46; vgl. Mar. 14:3-9; Mat. 26:6-13; Joh. 12:1-8).

b.Populair gezegd was olijfolie in bijbelse tijden overal goed voor. Op grote schaal werd er bij de bereiding van voedsel gebruik van gemaakt. Olijfolie ging in lampen en zorgde voor licht in de duisternis (Ex. 27:20-21; Mat. 25:1-13). Men wreef het lichaam in met olie om het tegen de weersinvloeden te beschermen. Schoonheidsmiddelen werden uit olie bereid. Bij de verzorging van wonden werd olie gebruikt vanwege de verzachtende werking (Jes. 1:6; Luc. 10:34). In de tempel werd olie geofferd als plengoffer (Gen. 28:18) en als spijsoffer (Ex. 29:40; Lev. 2:7).

c.Bijzondere personen – koningen, priesters en profeten – werden als bekrachtiging van hun uitverkiezing met olie gezalfd. Koning Saul ontving als eerste de eretitel ‘de gezalfde van de Heer'(1 Sam. 9:1-10:27). Na de mislukking van Saul wordt David tot koning gezalfd (1 Sam. 16:1-13). In de belofte van de profeet Natan wordt zijn dynastie toegezegd eeuwigheidswaarde te bezitten (2 Sam. 7:11-14). Op basis hiervan ontstaat in later tijd, in de periode na de Babylonische ballingschap, de verwachting van de komst van een nieuwe koning uit het geslacht van David, een nieuwe gezalfde des Heren: de Messias.

Beeldspraak en symboliek

a.Uit het bovenstaande valt af te leiden dat de symbolische betekenis van olie een bij uitstek positief karakter zal dragen. In een profetische tekst wordt expliciet gesproken over ‘vreugdeolie’ (Jes. 61:3). De psalmdichter die belijdt dat de Heer hem als een herder begeleidt op al zijn wegen, eindigt zijn lied op de volgende wijze: ‘Voor mijn ogen dekt U de tafel, zodat ook mijn belagers het zien; met olie zalft U mijn hoofd, mijn beker is tot de rand gevuld. Ja, uw goedheid en liefde blijven mij volgen alle dagen van mijn leven. Zo mag ik telkens weer wonen in het huis van de Heer, tot in lengte van dagen’ (Ps. 23:5-6).

b.In de gelijkenis van de wijze en dwaze meisjes symboliseert de olie het geloof van de christelijke gemeente wachtend op de komst van haar Heer (Mat. 25:1-13). De meisjes die onvoldoende ‘olie’ bij zich hadden, vonden de deur naar de bruiloftszaal gesloten. Ondanks hun geroep werden zij niet toegelaten: ‘Heer, Heer, doe open voor ons. Maar hij (de bruidegom: Jezus) antwoordde: “Ik verzeker jullie, ik ken jullie niet”.’ (Mat. 25:11-12).

c.In een van zijn brieven legt de apostel Paulus een relatie tussen olie/zalving en de Geest: ‘En God zelf heeft ons samen met u in Christus (de Gezalfde in NBG-1951) bevestigd en ons gezalfd. Hij heeft op ons zijn zegel gedrukt en ons de Geest als onderpand gegeven’ (2 Kor. 1:21-22).

Praxis

a Liederen:

Liedboek: Psalm 23; 45; 89; 133; 141; Gezang 11; 13; 178; 247; Bijbel II: 26; Evangelie III: 38; Gezegend: 49; 141; 149; 213; ZAD III: 26; 29; Zing: 47; Zleven: 47.

b.Poëzie:

Hans Bouma, Mijn God, Kampen 1997, blz. 16: ‘Voor eeuwig’. Michel Coune, Bruidszang bij het Hooglied, Averbode/Kampen 1992, blz. 21-22: ‘Overstelp mij met de kussen van uw hand’. Muus Jacobse, Het oneindige verlangen, Nijkerk 1982, blz. 105: ‘Het wonder van Elia’; 196: ‘De tien meisjes’ (ook als lied te zingen).

c.Verwerking:

We kunnen aansluiten bij hedendaagse gebruik van olie als symbool, vooral bekend in de rooms-katholieke traditie. We doelen op de zalving van de dopeling. De priester raakt met zijn in olie gedompelde vinger verschillende lichaamsdelen (handen, voeten, voorhoofd, lippen, neus, ogen en oren) aan als teken van de Geest die zich uitstort over het totale leven van het kind. Bekend is ook de ziekenzalving (in toenemende mate ook in protestantse kringen). De symboliek van de olie van de ziekenzalving vindt haar achtergrond in de natuurlijke eigenschap van de olie die een helende werking op de mens heeft. Zoals de olie de huid van de zieke doordringt en versterkt, zo wil de helende Geest van Christus de zieke mens doordringen en versterken. Het bijbelse begrip olie draagt de volgende thema’s aan: vreugde, genezing, overgave, goedheid, werking van de Geest, messiaanse verwachting.