Werken met Samen Jong wat mag je verwachten?

Nu we in de voorgaande artikelen de zes kernwaarden hebben gezien, is het goed om de vraag te stellen wat we met Samen Jong kunnen. Wat zou het kunnen betekenen voor onze gemeente? Ik zoek hieronder antwoorden op een aantal vragen en meld ook alvast dat in het volgende nummer van Ouderlingenblad meer concreet wordt ingegaan op de vraag hoe we hiermee aan de slag kunnen gaan.

Is het alleen iets voor gemeenten waar jongeren (nog) meedoen?

Als je Samen Jong oppervlakkig leest, kan die indruk inderdaad ontstaan. Als je als gemeente niet of nauwelijks nog jeugden jongerenwerk hebt, dan kun je het idee hebben dat het boek niet van belang is voor jouw gemeente. Maar dat gaat te snel. Deze zes waarden zijn immers niet gebonden aan leeftijd, maar gemeentebreed van belang. Het gaat in Samen Jong om een kerk voor álle generaties. Het boek zegt dat het geen methode voor het jeugdwerk is, maar dat het over de kerk als geheel gaat. De meeste kernwaarden zijn ook helemaal niet leeftijdspecifiek. Het zijn algemene waarden die elke gemeente zullen kunnen sieren.

Succes verzekerd?

Het boek Samen Jong gaat terug op een Amerikaans onderzoek waarin de zes kernwaarden van belang bleken te zijn. In dit onderzoek wordt gesproken van zes strategieën waarmee je kunt werken aan een kerk voor alle generaties. In de Nederlandse versie van het boek is het woord ‘strategie’ gelukkig niet overgenomen, maar is gekozen voor ‘kernwaarden’. Dat was een wijs besluit. Het haalt het boek weg uit de sfeer van maakbaarheid en een technisch stappenplan.

Het woord ‘waarde’ laat zien dat het hier niet gaat om simpele, kant en klare recepten voor de opbouw van de gemeente. Waarden zijn geen trucjes waarmee winst te boeken is. Het zijn diepliggende overtuigingen die zullen moeten kunnen groeien in de gemeente. Dat vraagt om oefening en ook om geduld. De zesde kernwaarde ‘beste buren zijn’ is er een goed voorbeeld van. Veel kerken hebben weinig verbinding met hun omgeving. Als hun gebouw op een dieplader zou worden gezet en 10 kilometer verderop weer zou worden neergezet, zou het functioneren misschien helemaal niet echt anders worden. Betrokkenheid op de buurt zal moeten worden geleerd in veel gemeenten. Maar dat leerproces komt pas echt op gang als de gemeente die buurtbetrokkenheid als een kernwaarde gaat zien. Op papier kun je dat natuurlijk gemakkelijk zeggen, maar deze waarde heeft tijd nodig om in te slijten in het functioneren van de gemeente.

Daarom is Samen Jong geen instant recept, maar vraagt het om lange adem. Cultuurveranderingen kosten nu eenmaal veel tijd. Samen Jong geeft op dit punt ook een waarschuwing af. Weerstand ligt op de loer, er kan onrust ontstaan en zelfs kunnen mensen besluiten de gemeente te verlaten. Over werken aan kernwaarden moeten we dus niet te gemakkelijk denken.

Kerkelijk navelstaren?

Veel kerken zijn vooral druk met zichzelf. Ze proberen te overleven in een tijd van krimp en kramp. Dat is ergens ook een natuurlijke reactie. Zo kan ook dit boek in beeld komen. ‘Laten we dit dan maar eens proberen’. Maar zo wil het boek niet gebruikt worden.

Hierboven gaf ik al aan dat Samen Jong geen succesformule is. Het haalt gek genoeg de primaire aandacht ook weg bij de gemeente zelf. De meest centrale kernwaarde van de zes is immers het serieus nemen van Jezus’ woorden. Dat geldt dus ook voor dit cruciale woord: ‘Zoek liever eerst het Koninkrijk van God en zijn gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen je erbij gegeven worden.’ (Mattheus 6:33) Jezus waarschuwt hier voor allerlei kopzorgen rond eten en drinken en kleding. Misschien mogen we onze zorgen over de toekomst van de gemeente daar ook wel bij neerleggen.

Jezus richt hier de blik op het Koninkrijk of – zoals we dat nu ook wel vertalen – Gods nieuwe wereld. De gemeente van Christus maakt zich niet zo druk over haar eigen toekomst. Ze is vooral en voor alles gericht op het Koninkrijk Gods. Paulus schrijft ergens dat dit Koninkrijk bestaat uit gerechtigheid, vrede en vreugde door de Heilige Geest (Romeinen 14:17). Dat biedt richting aan het functioneren van de gemeente.

Zouden we gelovige zorgeloosheid rond de toekomst van onze gemeente kunnen paren aan een gelovige toewijding aan het Koninkrijk? Of is dit een manier om de kop in het zand te steken en de ernst van de kerkelijke crisis niet onder ogen te willen zien? Het steekt hier nauw. Jezus’ aansporing om voor alles het Koninkrijk en zijn gerechtigheid te zoeken wil geen alibi zijn om niet meer over de gemeente zelf te hoeven nadenken, maar plaatst alles wel in perspectief. De zoektocht om een gemeente voor alle generaties te willen zijn is misschien wel heel erg gediend met die grote concentratie op het Koninkrijk en zijn gerechtigheid.

Hoe te beginnen?

Om goed beleid te kunnen maken moet je weten waar je je bevindt. Plannen en andere voornemens mislukken vaak als je niet weet waar je zit. Daarom zegt Samen Jong dat je moet beginnen met luisteren. En dat luisteren moeten we heel ruim nemen. Niet minder dan zeven ‘luisteradressen’ worden genoemd: God, het eigen hart, jongeren, onderzoeken en literatuur over de plek van jongeren in de kerk, ouders en jongerenleiders in de gemeente, de oudere generaties en tenslotte mensen buiten de kerk. Die breedte laat zien dat het boek niet overhaast te werk wil gaan. Die luisteroefening gaat ook in tegen het idee dat we het eigenlijk allemaal al wel weten.

Pas na een tijd van zorgvuldig luisteren kan er een visie worden ontwikkeld. Als het goed is, is dat geen stuk dat de dominee of de jeugdouderling in z’n eentje achter zijn laptop opstelt, maar is het vrucht van de gedeelde zoektocht in de gemeente. Als je een visie hebt ontwikkeld, kun je proberen met kleine stappen iets daarvan te realiseren. Iemand vergeleek dat proces eens met het leggen van nieuwe dakpannen op een dak. Dat doe je niet lukraak door overal wat neer te leggen, maar je sluit aan. Wat is er bijvoorbeeld in de gemeente al aan moois waar je bij aan kunt sluiten?

Samen Jong werkt met de zogenaamde waarderende aanpak. Dat betekent een actieve zoektocht naar wat waardevol is in de gemeente en het proberen daar aansluiting bij te maken. Het wil dus absoluut niet ‘alles anders’, alsof er niets deugt van de gemeente van nu. Zo’n botte benadering levert ook vrijwel nooit iets op.

Lange Adem

Hierboven schreef ik al dat het om een langdurig proces gaat. Soms is er de neiging om bijvoorbeeld Samen Jong als een seizoens-thema te agenderen. Het boek is opgevallen, in goede aarde gevallen en dus wordt het een jaarthema. Na een kerkelijk seizoen volgt er dan weer een ander thema. Maar dat is niet vruchtbaar. Werkelijke cultuuromslagen kosten jaren. Ze vragen om lange adem. Gelukkig kan de gemeente daarover de beschikking krijgen. De lange Adem van de Geest!