De mysticus Meester Eckhart

Ik sta op de drempel van een nieuw jaar. Ik kijk terug, maar vooral vooruit. Het is alles toekomst wat dit moment oproept. Ik houd wel van wat contrast en roep een stem uit een ver verleden op. Die van de middeleeuwse mysticus Meester Eckhart. Kan hij me iets bieden voor het jaar dat open voor me ligt?

De Dominicaan Meester Eckhart leefde rond 1300.

Hij is het meest bekend door zijn preken die de eeuwen hebben overleefd. Woorden van zevenhonderd jaar geleden, die ook nu nog mensen aanspreken en diep raken. Die preken las en herlas ik, in mijn eentje en samen met anderen. Ik kauwde op zijn woorden en herkauwde ze. Zo zijn er heel wat citaten die ik voortdurend bij me draag; niet bewust, maar ergens verborgen. Ze zijn terechtgekomen in mijn innerlijke schatkist. Soms gaat het deksel van de schatkist zomaar open en laat dan een bepaald citaat los. Dat stijgt op naar mijn bewuste geest, zodat ik het kan gebruiken.

Oningevulde ruimte

Nu ligt er een nieuw jaar voor me. Knisperfris strekt het zich voor me uit, mijn agenda nog leeg. Nou ja, dat is niet waar. Er is natuurlijk het wekelijkse ritme van werk, sport, boodschappen en huishouden. En er zijn de onvermijdelijk ver vooruit geplande zaken als familiedagen en concertbezoek. Maar staande op de drempel naar dit nieuwe jaar voelt het alsof 2025 een nog oningevulde ruimte is, tintelend van alle vooruitzichten. Mogelijkheden die werkelijkheid zouden kunnen worden als ik ervoor kies om daar mijn aandacht, tijd en energie aan te besteden.

Heeft die goeie oude Eckhart mij op dit moment iets te bieden? Ik ga er even voor zitten. Sluit mijn ogen, laat het stil worden in me. En stel me dan voor dat het deksel van de schatkist opengaat en er een citaat opstijgt naar mijn bewuste geest. Daar is het! ‘Leer in en met en vanuit je innerlijk je werk te doen, en wel zo, dat je innerlijkheid in je manier van werken doorbreekt en alles wat je doet geworteld is in je innerlijk.’

Zo, daar kan ik mijn tanden inzetten.

Heeft die goeie oude Eckhart mij op de drempel naar dit nieuwe jaar iets te bieden?

Innerlijk

Allereerst maar eens dat woord ‘innerlijk’ of innerlijkheid. Wat bedoelt Eckhart daarmee? Is dat alles wat niet uiterlijk is? Alles aan mij, dat niet zichtbaar, dat verborgen is voor andere mensen? Ja. En meer. Wat zingt Psalm 139 ook alweer? ‘Dieper dan ik mijzelf ooit ken, kent Gij mij.’ Dat suggereert dat wij mensen een diepte hebben die wij zelf niet eens kennen. Onze innerlijkheid valt blijkbaar uiteen in twee delen. Een deel kennen wij zelf als innerlijkheid, maar er is ook een innerlijk deel van onze innerlijkheid, dat zelfs voor óns verborgen is.

Toch zegt iets in mij dat dít de innerlijkheid is, die Eckhart bedoelt. Dat alles wat ik doe, idealiter, geworteld is in déze innerlijkheid. De oergrond of de goddelijke vonk, noemt hij het ook wel. ‘Dat mijzelve, dat allerdiepste en allerrijkste in mij waarin ik rust’, schrijft Etty Hillesum. ‘Je zuiverste zelf’, zingt Trijntje Oosterhuis in ‘Ken je mij’, een lied van haar vader.

Hoe leer je dat innerlijk kennen? Hoe weet je of het dat innerlijk is, waaruit handelen voortkomt? Hm, dat is lastig. Als ik het innerlijkste innerlijk niet kan kennen… Maar Oosterhuis, Hillesum en Eckhart kunnen die innerlijkheid ook niet precies aanwijzen, ook niet beschrijven – toch spreken of zingen ze ervan. Misschien is aanvoelen dat het er is, wel voldoende.

Wat ik van deze mensen weet, is dat zij de stilte een grote plaats in hun leven gaven. Dat zij, in andere woorden, de weg naar binnen gingen. Dat zij zichzelf steeds dieper, steeds meer wilden leren kennen. Een weg die ik, met vallen en opstaan, ook ga.

En wat ik daarover kan delen is dat ik die goddelijke vonk misschien niet kan aanwijzen, maar dat ik wél een heleboel andere dingen in mijn innerlijk kan aanwijzen, die zeker níet die goddelijke vonk zijn. Ik hoef me alleen maar af te vragen: wat liet mij dit of dat zeggen? Wat laat mij zus of zo doen? En heel vaak is het antwoord dan niet: ‘Mijn zuiverste zelf, natuurlijk!’ Nee, als ik eerlijk ben, zie ik, dat mijn gedrag en mijn spreken veel vaker worden bepaald door gekrenkte trots, bijvoorbeeld. Of door mijn behoefte aan erkenning, mijn angst om een figuur te slaan of schaamte over eventuele onnozelheid.

Ik ben een vat vol drijvende krachten, die strijden om voorrang

Ik ben een vat vol drijvende krachten, die strijden om voorrang. Degene met de grootste mond wordt het makkelijkst gehoord. Als ik niet bewust ben, kruipt zomaar mijn trots of mijn angst achter het stuur en bepaalt díe wat ik doe of waar ik heen ga. Dan weet ik nog steeds niet wat die goddelijke vonk precies is, maar ik weet wél dat ik nú vanuit iets anders handel.

Zuiver afstemmen

‘Zodat alles wat je doet, geworteld is in je innerlijk.’ Eckhart legt de lat hoog, dat voel ik wel. Ik probeer me daardoor niet te laten afschrikken, maar te zien dat hij me wil bemoedigen. Hij stimuleert me om telkens opnieuw naar binnen te kijken en na te gaan, waar déze felle opmerking vandaan kwam, waar déze keuze eigenlijk op gebaseerd is, waar dít gedrag ten diepste door veroorzaakt wordt. Hij houdt me wakker en herhaalt keer op keer dat het belangrijk is om je bewust te zijn van je innerlijke drijfveren. Zijn bedoeling is niet dat ik mezelf op mijn kop geef als ik vanuit angst of trots heb gehandeld. Nee, hij spreekt me moed in.

Hij helpt me om mijn woorden, mijn daden en mijn keuzes steeds zuiverder af te stemmen op wie ik ten diepste ben – ook al kennen wij ons diepste zelf uiteindelijk niet. Hij stimuleert me om niet alleen maar ‘buiten’ bezig te zijn, maar de tijd te nemen om telkens weer naar binnen te keren. Om daarna van binnenuit weer naar buiten te gaan, terwijl ik met mijn innerlijkste innerlijk verbonden blijf.

Zijn woorden helpen me om mijn keuzes en mijn handelen steeds weer en steeds dieper te verankeren in wie ik ben. Eckhart daagt me uit om de overgang naar dit nieuwe jaar te gebruiken om pas op de plaats te maken. Om tijd te maken om me af te vragen: is wat ik doe nog steeds in lijn met wie ik ben? Of heb ik, door welke omstandigheden dan ook, een nieuwe kijk op mijzelf gekregen? Ben ik innerlijk gegroeid? Heb ik mijzelf dieper leren verstaan en zie ik nu dat dat wat ik deed, niet meer past bij wie ik ben? Moet ik oude dingen afleggen om ruimte te geven aan iets nieuws, dat zich nog niet heeft aangediend?

Je staart uit over het leven dat voor je ligt als een braakliggend terrein

Nieuwe velden

Het aanbrekende nieuwe jaar is een prima moment voor dit soort overwegingen. Maar ik realiseer me dat mensen veel vaker op een drempel staan.

Ik werd veertig en dacht: ‘Stel dat ik tachtig word, dan ben ik nu halverwege. Hoe wil ik de tweede helft van mijn leven invullen? Een voortzetting van de eerste helft of is er iets anders dat aandacht vraagt?’ Een vraag waar ik serieus over heb nagedacht en die mijn leven een wending gaf. Maar ook andere momenten nodigen je uit om pas op de plaats te maken. Om je naar binnen te keren en daarna misschien op een nieuwe manier weer naar buiten te gaan. Als je ziek bent geworden of misschien als je genezen bent verklaard. Als je een naaste hebt verloren en je je leven weer op de een of andere manier moet opnemen, maar nu zónder diegene. Als je in een depressie verkeert of daaruit komt. Als je je ontworsteld hebt aan een verslaving of een gevangenisstraf hebt uitgezeten. Als je uit de kast bent gekomen.

Het zijn allemaal momenten waarop je uitstaart over het leven dat voor je ligt als over een braakliggend terrein. Dat is, positief gezegd, een veld vol mogelijkheden, maar misschien zakt je de moed wel in de schoenen. Waar te beginnen? Hoe dit aan te pakken? Wat te doen? Gebruik dat moment om terug te keren tot wie je bent. Blijf een tijdje op die plek staan. Dat kost wat uithoudingsvermogen, maar het helpt je uiteindelijk. Neem de tijd om je schoon te laten schuren. Neem afscheid van wie je wás om te ontdekken wie je, iets dieper nog, bént. En ga van daaruit dat nieuwe veld in, stap voor stap.