Kerkcontouren: “De kerk zit vast in een dwangmatig midden”
In gesprek met Rozemarijn van ’t Einde over kerk-zijn
Wat verstaan we onder ‘de kerk’ anno 2025? Welke contouren tekenen zich af? In deze rubriek interviewen we vernieuwende denkers binnen kerk en geloof. Hoe zien zij de kerk? Hoe blijft de kerk betekenisvol en welke rol zou de kerk moeten innemen? Maartje Amelink vroeg het dominee en klimaatactivist Rozemarijn van ’t Einde.
Hoe zie jij de rol van de kerk?
‘Eerlijk gezegd vind ik de gemiddelde westerse christelijke kerk niet meer zo relevant. Zolang het niet of amper gaat over rechtvaardigheid en over radicale naastenliefde, zie ik eigenlijk niet goed in wat ik in een kerk te zoeken heb.’
Kun je dat toelichten?
‘Ik kan zelf bijna niet meer naar een kerk gaan, omdat ik er met zulke kromme tenen zit. Laatst sloot ik aan bij een online kerkdienst waarin 2024 ‘het jaar van de schreeuwers’ werd genoemd. Daarbij werd bijvoorbeeld verwezen naar zogenaamde ‘schreeuwers’ rondom het Israël-Palestinaconflict. En ik dacht: ‘Oké, dus eigenlijk zeg je nu dat mensen hun stem moeten dempen als er een genocide plaatsvindt?’ Wat heb ik daar voor boodschap aan, als dat al het vertrekpunt is? Mensen lijden en wij hebben daar als bevoorrechte medemensen verantwoordelijkheid in. We moeten juist van ons laten horen.’
Wat zou de kerk moeten doen?
‘Ik denk dat de kerk vastzit in een soort dwangmatig midden – het idee dat de waarheid in het midden ligt. Historisch gezien is dat zelden het geval geweest. Vooruitgang en rechtvaardigheid bevonden zich altijd op een plek die in eerste instantie als uiterste werd gezien. Dus daar gaat het denk ik al mis, dat de kerk niet radicaal is. Als je iedereen naar de mond praat, durf je niets te zeggen.
Als ik in een kerk ben, voelt het vaak alsof ik buiten de werkelijkheid sta. Natuurlijk zijn er uitzonderingen, maar de meeste kerken zijn angstig en missen een profetische stem. Een sterk citaat in dit verband vind ik deze uitspraak van de theoloog John J. Thatamanil:
Wanneer het christendom werkt, gaat onze zorg uit naar onze naaste. Als het christendom niet werkt, gaat onze zorg uit naar het christendom zelf.
Ik vind het verdrietig te merken dat ik bij veel christelijke uitingen associaties krijg met de Farizeeën of Sadduceeën: te veel gefocust op het in stand houden van de eigen religie of juist te onkritisch ten opzichte van de macht. Authentiek christendom is voor mij een geloof dat draait om radicale naastenliefde en stopt met navelstaarderij.’
Is het voeren van ‘de dialoog’, iets waar veel kerken voor willen staan, te zwak?
‘In Nederland is het voeren van een gesprek vaak een doel op zich. Als je dat niet wilt dan ben je ‘af’. Maar voor mij is het doel niet simpelweg in gesprek gaan – het doel is gerechtigheid, meewerken aan Gods koninkrijk. Het idee van de kerk als oefenplaats spreekt mij aan: een plek waar je met elkaar oefent om mens te zijn. Dat vind ik een mooi ideaal. Maar als we spreken over dialoog, dan moeten we ook vragen: met wie zoeken we de dialoog, en met welk doel?
Als christenen moeten we een bewustwordingsproces aangaan
We moeten erkennen welke sleutelrol we hebben gespeeld in kolonisatie, armoede, onrecht, en hoe schadelijk de westerse kerk daarin is geweest. Als daar geen aandacht voor is, als we dat niet erkennen en daar niet naar handelen, dan doet het me pijn om in de kerk te zitten.’
Hoe pak je dat als kerk aan, zo’n bewustwordingsproces?
‘Ik zat een tijdje in de raad van bestuur van Council For World Mission, een organisatie die indirect geld heeft verkregen uit slavenhandel. Zij zijn een proces van herstel aangegaan: ze hebben herstelbetalingen verricht, gesprekken gevoerd met nabestaanden, vergeving gevraagd en rituelen uitgevoerd. Dat is een voorbeeld van actieve bewustwording. Vervolgens moet je onderzoeken waar het fout ging en hoe die structuren nog steeds doorwerken. Hoezeer we als kerk vaak nog steeds automatisch de kant kiezen van de macht. Hoe we liever wegkijken bij frictie of ongemak. Er zijn kerken die hiermee bezig zijn, maar voor mijn gevoel blijft het nog te veel een niche en te oppervlakkig.’
Je geeft aan dat je niet graag in de kerk komt, maar je bent ook dominee. Hoe werkt dat in de praktijk?
‘Ik kom er niet graag, maar ik zou willen dat dit wel zo was. Wat ik niet trek, is de schreeuwende stilte rondom gerechtigheid. Gelukkig zijn er ook voorbeelden van vieringen waarin wél ruimte is voor het benoemen van onze onmacht en schuld, voor een profetisch appel en troost. Waar de voorganger de ogen durft te richten op het onrecht in de wereld, ook als dat oncomfortabel is. Als ik zelf voorga, probeer ik dat te doen.’
Je bent als klimaatactivist betrokken bij Extinction Rebellion. Zou je kunnen zeggen dat XR een soort kerk is voor jou?
‘Het voelt niet als kerk, maar vooral als de meest gepaste plek waar ik kan zijn: in verzet tegen het onrecht van het machtige systeem waarin wij leven. Ik ervaar God dichterbij als ik actievoer, bijvoorbeeld toen we in het ING-hoofdkantoor een gebedsbijeenkomst hielden voor de wereldwijde slachtoffers van het beleid van die bank. Gods aanwezigheid voelt op zo’n moment wezenlijker dan in de kerk, omdat ik solidair probeer te zijn met mensen in de marge. Ik geloof dat God daar is waar pijn en strijd is.’
Meer lezen?
Rebelleren voor het leven
Rozemarijn van ’t Einde. Rebelleren voor het leven. Een dominee in actie voor klimaatrechtvaardigheid, Kok Boekencentrum, 2023.
