Basis

Vitaal leven uit de Bron

Geestelijke vernieuwing van de gemeente

Als het over gemeenteopbouw gaat, moesten we maar bij ‘de Bron’ beginnen… oftewel, bij ds. Marius Noorloos, die al meer dan 20 jaar zijn Bronboeken schrijft. In een vraaggesprek vertelt hij erover.

Ds Marius Noorloos (1939) mag je wel de nestor in de wereld van de gemeenteopbouw noemen. Al decennia lang zoekt hij naar vernieuwing in en van de gemeente. Hij deed dat onder meer door zijn Brontrilogie: Leven uit de Bron (1999), Groeien bij de Bron (2005) en Vruchten van de Bron (2019).

Vooral dat eerste boek is een bestseller geworden. Het refrein in al die boeken is duidelijk: gemeenteopbouw is alleen mogelijk via geloofsopbouw. En dus geldt ook het omgekeerde: gemeenteopbouw zonder geloofsopbouw is onmogelijk en even onvruchtbaar als het planten van een boom zonder wortels.

Recent schreef hij De Geest wijst de weg, naar een aantrekkelijke kerk en een rechtvaardige samenleving (2022). Nog meer dan in eerdere boeken wordt hierin de betekenis van de Heilige Geest benadrukt. Een bespreking van dit laatste boek staat verderop in dit themanummer. Noorloos’ jarenlange staat van toegewijde dienst was aanleiding voor een interview.

Wat is voor jou geestelijke vernieuwing van de gemeente?

‘Voor mij is dat de kernvraag. Het antwoord is gebaseerd op de boodschap van Jezus aan Nicodemus, dat niemand het Koninkrijk van God kan zien en binnengaan zonder opnieuw geboren te worden (Johannes 3:3-5). Om Zijn nieuwe samenleving, die wordt gekenmerkt door rechtvaardigheid, vrede en vreugde door de Heilige Geest (Romeinen 14:17) te kunnen zien en ingaan, heeft iedereen en dus ook de kerk een wezenlijke, radicale verandering nodig. Daar begint vernieuwing. En dus niet bij modellen en zakelijke instructies voor de opbouw.

De eerste vraag luidt: wat heeft de Heilige Geest ons te zeggen? Veelzeggend is het refrein in de zeven brieven aan de gemeenten in Klein Azië in hoofdstuk 2 en 3 van het boek Openbaring. Ze zijn heel verschillend, maar telkens is er aan het eind dezelfde aansporing: ‘Wie oren heeft, moet horen wat de Geest tegen de gemeenten zegt’. Daar ligt de kern van geestelijke vernieuwing.

Hierover zei mijn leermeester gemeenteopbouw prof. Kor Schippers, die jarenlang eindredacteur van Ouderlingenblad is geweest, in zijn afscheidscollege in 1989: “De echte antwoorden worden daar vernomen waar de gemeente hoort wat de Geest tot haar zegt. Het verrassende is, dat dit steeds weer gebeurt.”’

Wie oren heeft, moet horen wat de Geest tegen de gemeenten zegt

Dat klinkt mooi, maar ook nog wel wat abstract. Wat betekent dat concreet? Ken jij gemeenten in Nederland die hier iets van weerspiegelen?

‘Om niet in een abstracte theorie over de Geest te blijven steken, begin ik tijdens overleg met een kerkenraad bij voorkeur met de concrete vraag: “wat zegt de Geest tegen jullie?” Vaak hoor ik dan de vraag terug: “hoezo, zegt de Geest iets tegen ons? En wat zegt die dan?” Vervolgens gebeuren er vaak twee dingen. Of men heeft geen interesse in het antwoord op deze vraag en is alleen uit op tips en trucs voor de oplossing van een probleem, of er is openheid voor deze vraag en dan gebeurt er ook vaak echt wat.

Ik herinner me een gemeente die hopeloos in de knoop zat en iemand zocht die de problemen kon oplossen. Ik stelde voor eerst in het Evangelie te gaan luisteren naar de aanwijzingen van de Heer en Zijn Geest. Maar daar was geen tijd voor, want ze vergaderden altijd al tot in de kleine uurtjes. Toen zei ik niets voor hen te kunnen betekenen en dus beter weg kon gaan. Maar omdat ze zo snel ook niets anders hadden, besloten ze toch maar aan het voorgestelde traject te beginnen.

Tot mijn en hun verbazing ontstond hierdoor gaandeweg een andere sfeer, er kwam openheid en aandacht, er werd gebeden en gezongen en de scherpe kantjes gingen eraf. Vervolgens kwamen er gesprekken in de gemeente en een jaar later was de vrede hersteld. Er werd zelfs een zangkoor opgericht! Dit innerlijk herstelproces heeft de gemeente echt en duurzaam veranderd.

Wat daar mogelijk is, dacht ik toen, moet toch ook op andere plekken kunnen. Dat is ook gebeurd, hoewel herstel en groei ook weer kunnen stagneren, bijvoorbeeld. door een anders gezinde voorganger of veranderingen in de kerkenraad. Het is zowel eenvoudig als moeilijk om echt te veranderen, want zowel van binnenuit als van buitenaf bestaan hiertegen vaak grote weerstanden.’

… een andere sfeer: er kwam openheid en aandacht, er werd gebeden en gezongen

Zou je de kern van jouw gemeenteopbouw-benadering kort kunnen samenvatten?

‘Ik denk dan aan een ellips met twee brandpunten. Het ene is de inhoud, het andere de methode. De inhoud is voor mij drieledig: hart voor de Heer, hart voor elkaar als Zijn leerlingen en hart voor Zijn bevrijdende werk in en voor de wereld. Bij de methode, het tweede brandpunt, gaat het om de omkering van ABC naar CBA. In de gemeente zijn we vaak geneigd ons vooral te concentreren op concrete activiteiten (A). Veel minder aandacht wordt besteed aan bezinning (B), terwijl voor communicatie (C) ofwel openhartige ontmoetingen met God en met elkaar amper aandacht en ruimte worden gemaakt. Ik wil dat omkeren.

Gemeenteopbouw via geloofsopbouw onder leiding van de Geest begint met openhartige ontmoetingen met God en met elkaar. Dat hoort als eerste punt op elke kerkelijke agenda te staan. Op grond van dit principe ontstaat er geestelijke bezinning op goed beleid. Vervolgens wordt er gezocht naar hierbij passende activiteiten.

Ik droomde een paar jaar geleden dat ik in Engeland verzeild raakte bij de in de oorlog verwoeste kathedraal van Coventry. Op één van de nog overeind staande muren hing een spandoek met de tekst: ‘Van ABC naar CBA’. Dit heeft mij er opnieuw bij bepaald dat ik in mijn werk moet blijven zoeken naar die omkering, want anders ben ik niet goed bezig. Die omkering lijkt eenvoudig, maar is verdraaid moeilijk. We kunnen zo vastzitten in ons verstand en in onze activiteiten dat het gewoon niet lukt te beginnen met aandacht voor ons hart. Maar die omkering is levensnoodzakelijk, want anders kom je niet uit het oude, vastlopende karrespoor.

Vroeger dacht ik dat als je eenmaal de beweging hebt gemaakt van ABC naar CBA, dat je dan door de bocht bent en dat het wel vanzelf goed blijft lopen, maar dat is niet zo. De boom moet geplant blijven aan waterstromen, want anders stagneert de vernieuwing (Psalm 1).’

Van ABC – activiteiten, bezinning en communicatie – naar CBA

Zie je hier ook een rol voor kerkenraden en voorgangers?

‘Jazeker, zelfs allereerst voor hen vanwege hun leidinggevende positie. We zullen moeten zoeken naar bezield beleid, maar de haalbaarheid is me tegengevallen. Ik heb ontdekt dat het echt moeilijk is deze omkering binnen de breedte van de kerk aan de orde te krijgen. Zelfs in theologische opleidingen lukt dat onvoldoende. Allerlei pogingen die ik daar heb ondernomen zijn gestrand.

Een groot geschenk… wanneer we het ons steeds weer láten schenken

Gemeenteopbouw en geloofsopbouw blijken lang niet altijd echt samen te hangen en samen de aandacht te krijgen. Daarom noemt Henk Bakker, hoogleraar aan het baptistenseminarie aan de VU, mijn jongste boek een witte raaf. Hij ziet dat er in Nederland niet veel geschreven is over de Heilige Geest en gemeenteprocessen. Als we niet het spoor van de Geest vinden, dan komen we uit in ‘Nergenshuizen’ en zal de kerk verkruimelen, verdorren en vroeg of laat verdwijnen’.

In de pioniersgemeente De Fontein zijn jullie begonnen met het stelselmatig bidden voor andere wijkgemeenten in je woonplaats die het moeilijk hebben. Kun je daar iets over vertellen?

‘Toen mijn laatste boekje klaar was, kwam op een morgen het woord ‘adopteren’ voorbij drijven. Maar wat moest ik daarmee? Een gemeente adopteren met advies en gebed? Ik heb dat ook weer laten liggen, want ik kreeg er geen respons op. Er komen wel vaker gedachten voorbij, dus liet ik het weer rusten.

Maar toen hoorden we half januari dit jaar tijdens een viering in De Fontein hoe moeilijk allerlei wijkgemeenten het in onze stad hebben, zeker na corona. Sterke vergrijzing, weinig vrijwilligers en geldgebrek. Er zijn eigenlijk maar twee wijkgemeenten gezond. Toen zei mijn vrouw tegen me: ‘Adopteren hè?!’ Zo kwam het woord weer terug.

We zijn toen met enkele gepensioneerde predikanten en de voorganger bij elkaar gaan zitten. We wilden geen nieuw gemeenteopbouwplan bedenken, want hiervoor bestaat al jaren geen belangstelling. We wisten wel van de kracht van het gebed door onder andere verhalen over vernieuwde gemeenten in Goes en Utrecht.

We hebben toen besloten voor de noodlijdende wijkgemeenten een gebedsbeweging te starten. We hebben dat niet aan de grote klok gehangen, maar zijn gewoon begonnen. Via onze wijkkringen, de gebedsrubriek ‘Samen danken en bidden’ in het kerkblad en de vieringen geven we vorm aan deze beweging. Het is allemaal nog heel pril, maar de eerste wijkkerkenraad heeft zich al gemeld waar ik iets kan komen vertellen over de Geest en gemeenteopbouw. En dus ga ik er als oldtimer van 84 graag naar toe, op hoop van Zegen!’

Wat zou je de lezers van Ouderlingenblad tot slot nog willen meegeven?

‘Het geheel is samen te vatten met de zin “Leven uit de Bron schenkt een bron van Leven”. Dat is een groot geschenk, maar dat ontdekken we alleen, wanneer we het ons steeds opnieuw láten schenken. Wanneer dat gebeurt, kan er van de geestelijke vernieuwing van de gemeente veel goeds worden verwacht.’

Sake Stoppels is lector Theologie aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). Hij is tevens lid van de redactie van Ouderlingenblad.