Milieuvraagstukken

Het gaat ‘de groenen’ nooit ver genoeg, anderen ontkennen dat hun handelen ertoe doet. In de kortste keren is er heibel in de gemeente als het over klimaat en milieu gaat. Hoe kunnen we daar in alle rust en met respect naar elkaar over praten? En gebeurt er dan ook wat?

Casus

In een kerkelijke gemeente wordt nagedacht over het milieu. Wat kan de gemeente zelf doen om wat groener te worden? Een vrouw in de gemeente stelt voor om met een andere bank te gaan werken. De bank waar de gemeente nu bij zit, heeft bepaald geen groen imago en dus is het goed om naar een duurzame bank over te stappen. Zelf is ze al jaren geleden van bank veranderd, juist vanwege die duurzaamheid. Maar haar voorstel geeft meer deining dan verwacht. Sommigen reageren zeer emotioneel en zijn er fel op tegen. Wat een simpele stap lijkt te zijn, blijkt veel complexer dan voorzien. Opeens is er ‘een klimaatcrisis’ in de gemeente.

Het klimaat als boemerang

Het aantal ‘klimaatontkenners’ – mensen die de klimaatverandering ontkennen of in ieder geval het menselijk aandeel daarin – is behoorlijk afgenomen. De voortdurende signalen dat er echt iets aan de hand is, kun je ook moeilijk negeren. Maar dat betekent niet automatisch dat we in de benen komen en stappen gaan zetten. Het ingewikkelde bij milieuvraagstukken is, dat ze altijd als een boemerang bij onszelf terugkomen. Het is geen probleem op afstand, buiten ons, wijzelf zijn in het geding. En als er dan bijvoorbeeld een voorstel komt om als kerk bij een bank weg te gaan, waar jij bijvoorbeeld zelf ook bij zit, dan komt dat direct binnen. Moet ik dan zelf ook van bank wisselen?

Een predikant erkende dat hij niet al te stevig over het milieu kon preken, want dan kon hij zijn geliefde vliegvakanties naar verre oorden wel op zijn buik schrijven. Zo werkt het dus en denk niet te gauw dat jijzelf hierop wel een uitzondering bent. Ecologische uitdagingen raken ons allemaal. Juist daarom kan het gesprek over dit thema zo gemakkelijk uit de hand lopen. Allemaal hebben we belangen en vrijwel niemand van ons heeft een ecologische voetafdruk die op de lange termijn houdbaar is. We leven allemaal boven onze stand. Dat maakt dat het probleem ook een emotioneel karakter krijgt. Diep van binnen weten we wel dat we niet zo door kunnen gaan. En daar komt nog iets anders bij, namelijk machteloosheid: wie ben ik dat ik aan dit wereldwijde probleem iets kan en moet doen? We leven met een complexe mix van schuld en machteloosheid.

Milieuzaken zijn geen probleem op afstand, buiten ons, wijzelf zijn in het geding

Verwondering als basis

Hoe kun je dan toch stappen zetten? Het is van belang dat we ons niet boven elkaar verheffen. Heel gemakkelijk gebeurt dat wel en dat blokkeert vrijwel ieder gesprek, zeker op dit gevoelige terrein. De één leeft ‘groener’ dan de ander, dat moeten we ook niet willen ontkennen, maar met veroordelen en moraliseren helpen we elkaar niet vooruit. Paulus waarschuwde daar al voor in Romeinen 14. We hebben echt samen een gezamenlijk probleem.

Een veel beter uitgangspunt voor gesprek is verwondering. Ik maak op dit punt even een uitstapje naar het recente boek van Stefan Paas, Vrede op aarde. Hij groeide op met Het groot vertelboek voor de Bijbelse geschiedenis van Anne de Vries. De openingszin kent hij nog uit zijn hoofd: ‘Er bloeit een bloempje bij de weg, een klein en nietig madeliefje. Het verspreidt een beetje geur. Het heft zijn mooie gezichtje omhoog naar de zon. En ’s avonds, als het donker wordt, buigt het zijn kopje en vouwt zijn blaadjes saam, om te gaan slapen.’ Anne de Vries preekte niet, hij betoverde, schrijft Paas. De Vries kon zijn eigen verwondering overbrengen op de lezer en dat heeft zijn Bijbelse vertellingen zo geliefd gemaakt. Iets van die verwondering zien we ook terug in Psalm 8. Zie de tekst hieronder. Rien van den Berg koos voor het woord ‘handtekening’ in het refrein van de psalm. Dat woord verrast en wekt ergens ook onze verwondering. Gods handtekening…? Het kan maken dat we de psalm met nieuwe ogen lezen.

Verwondering is een goed startpunt voor het gesprek over milieukwesties. Iemands verwondering over de schepping bedreigt de ander niet, het heeft geen (verborgen) agenda, het veroordeelt niet, het is vooral vreugdevol. En vreugde is aanstekelijk, we knappen er van op. In de kerk willen we leren leven van verwondering en elkaar daarin meenemen. Daarom moeten we dat ook met elkaar willen delen, maar dat gebeurt misschien wel veel te weinig. Gedeelde verwondering en vreugde scheppen ruimte voor verandering. De kerk is een oefenplek voor verwondering. Het is goed om daar onderling eens over te spreken: ervaar ik dat ook? Wordt mijn vermogen om me te verwonderen in mijn gemeente gestimuleerd?

Bij het begin beginnen. Elkaar tevoorschijn luisteren

Het bovenstaande kan misschien wel wat soft klinken, want er zal ook wel degelijk iets moeten gebeuren. We ontkomen niet aan concrete stappen. Maar die kunnen pas worden gezet als we elkaar echt hebben ontmoet. Discussiëren over een eventuele verandering van bank bijvoorbeeld komt pas daarna.

Verwondering is een goed startpunt voor het gesprek over milieukwesties

Eerst zullen we echt open moeten doorpraten over hoe wij de relatie leggen tussen ons geloof en ons handelen van alledag. Als we dat gesprek toespitsen op ecologische thema’s, zullen we ontdekken dat we hier in de gemeente heel verschillend in staan. Voor sommigen is de relatie al jaren zonneklaar, terwijl anderen hier soms (nog) niet heel bewust mee bezig zijn. Het is dus goed van elkaar te horen waar we zitten. Vervolgens is het ook van belang te peilen, waarom wij de hakken in het zand zetten op bepaalde terreinen. Wat maakt bijvoorbeeld dat wij in de weerstand schieten bij het gesprek over de keuze voor een bank? Waarom word ikzelf of een ander hier fel? Ik denk dan niet alleen aan ‘de ecologische achterhoede’, maar evengoed aan de mensen die zich tot ‘de voorhoede’ rekenen. Ook zij zijn niet vrij van weerstanden. Deze hebben altijd een functie, ze treden op als er gevaar dreigt. Kunnen we dan ontdekken welk gevaar aan beide kanten wordt gevoeld?

Vertel elkaar op een open en niet moraliserende wijze hoe je bezig bent en stappen zet

Kennen we elkaars levens?

Katharine Hayhoe, klimaatwetenschapper en christen, schrijft in haar boek Hoop voor de aarde over een ontmoeting met een man die de invloed van de mens op het klimaat ontkent. Hij kan in haar ogen natuurlijk geen goed meer doen, maar als ze elkaar (per ongeluk!) nog eens treffen, wordt ze geraakt door zijn heel milieubewuste manier van leven. Ze leert een belangrijke les: ga niet te gauw af op het denken van mensen en hun woorden!

Het is daarom goed om in de gemeente ruimte te maken voor ons handelen. Vertel elkaar op een open en niet moraliserende wijze op welke manier je bezig bent en stappen zet. Wie weet, word je dan verrast door het leven van bijvoorbeeld de tegenstanders van de bankenwissel. Best kans dat hun leven groener is dan jij denkt!