Preekschets bij Jesaja 49:1-6 – 4e zondag van Advent

Schriftlezingen: Jesaja 49:1-6, Psalmen 132, Romeinen 16:25-27, Lucas 1:26-38

Het eigene van de zondag

Tussen deze vierde Adventszondag en het Kerstfeest zelf liggen nog vier dagen. Met het weekthema kun je zeggen Het is bijna zover, maar dan wel zo dat de nadruk komt te liggen op het gegeven dat het nog steeds niet zover is. Het is nog steeds Advent. En dat betekent verwachting, maar ook volhouden! Anders gezegd: verwachten betekent ook uithouden, zolang als de vervulling er nog niet is. [En wat uithouden betekent, hebben we het aflopende jaar wel ondervonden!]

Zo kijken we op de laatste zondag voor kerst uit naar het komen van de Heer. Dat doen we door uit de verhalen te lezen die direct aan het kerstverhaal voorafgaan: Matteüs 1 of Lucas 1. In het B-jaar geeft het Oecumenisch leesrooster als evangelielezing Lucas 1:26-38 aan, de aankondiging aan Maria. Daarna duurde het nog 9 maanden…

Aanwijzingen voor de liturgie

De klassieke introïtus voor de laatste zondag van Advent is Psalmen 19: 1,2, met daarbij een antifoontekst die gebaseerd is op Jesaja 45: 8. In de berijmde versie worden de coupletten 1 en 2 gezongen. Dat kan gecombineerd worden met de antifoon bij de berijmde in (Nieuw) Liedboek voor de kerken 2013, 432d.

Aanwijzingen voor exegese en prediking

Jesaja 49: 1-6 is één van de heilsprofetieën in het boek Jesaja waarin een persoon centraal staat. Al in het begin van het boek staan zulke profetieën. Mooie voorbeelden zijn Jesaja 9: 5,6 en Jesaja 11: 1-5. Een meer uitgewerkt beeld van de komende leider geven de liederen over de dienaar van de Heer: Jesaja 42: 1-9, Jesaja 49: 1-6, Jesaja 50: 4-9 en Jesaja 52: 13-53: 12. Het tweede lied past onder andere vanwege de aandacht voor de afkomst van deze dienaar heel mooi op de zondag voor kerst. De evangelielezing uit Lucas 1: 26-38 herinnert in meer dan één opzicht aan dit lied.

Het draait in dit lied om drie dingen: de afkomst van de knecht, zijn lijdensweg en zijn universele betekenis. Dit laatste klinkt direct al in de aanhef, maar wordt pas duidelijk aan het slot van lied.
De dienaar noemt zijn afkomst en zijn lijdensweg in spanning ten opzichte van elkaar.

Vers 1b en 5a noemen zijn afkomst. Het gaat te ver om hierin de aankondiging van de maagdelijke geboorte te zien. Wel krijgt de zwangerschap zoveel aandacht dat duidelijk wordt dat de knecht zich op dit punt onderscheidt. De puzzelstukjes, die door de boodschap van Gabriël op hun plek vallen, worden in dit lied al neergelegd.
Goed nieuws is alleen mogelijk door zo’n wonderlijke geboorte. In het adventsbericht van vorige week zagen we dat de wereld alleen nieuw kan worden door een nieuwe scheppingsdaad (Jesaja 65: 17). Zo is ook een nieuwe schepping van de mensen nodig, te beginnen bij deze bijzondere geboorte.

Deze afkomst (vers 2) maakt hem tot een profeet van uitzonderlijke kracht. Hier divergeren het knecht-lied en de profetie van Gabriël. Waar de Knecht zich als profeet presenteert, kondigt Gabriël een koning uit de dynastie van David aan. Maar dit komt weer bij elkaar als de Heer in vers 5 vertelt dat deze dienaar de stammen van Israël komt herstellen. Hij is een profeet met koninklijke, davidische allure.

In schril contrast tot deze afkomst en statuur staat zijn lijdensweg, vers 4. Zijn inspanning vraagt alles van hem en blijkt zinloos. In de volgende knechtliederen, Jesaja 50: 4-9 en Jesaja 52: 13-53: 12 zal deze spanning nog scherper in beeld komen. Het zal een lijdensweg blijken zoals er nooit geweest is en nooit meer komen zal. Dat is in Jesaja 49 nog niet in beeld.

Toch is de afwijzing van de dienaar in vers 5 en 6 aanleiding nog op zijn afkomst terug te komen. En dan blijkt dat de dienaar met zijn hoge afkomst, die zo vernederend werd afgewezen door zijn volk een Licht voor alle volken wordt. Hier ontlaadt de spanning van het lied zich in een grandioos vergezicht.

De adventsboodschap van dit lied weerklinkt in de boodschap van Gabriël. Het plaatst de woorden van de engel in een grootse en hoopvolle context.

Op de zondag voor kerst mag een preek over dit lied inzoomen op vers 1b en 5a, het mysterie van de wonderlijke geboorte. Een wonder dat Dienaar kracht geeft, afwijzing bezorgt en hem uiteindelijk tot redder van de wereld maakt. Het beste nieuws!

Zie ook:

Preekschets Jesaja 2:1-5 – 1^e zondag van Advent

Preekschets Jesaja 40:1-11 – 2^e zondag van Advent

Preekschets Jesaja 65:17-25 – 3^e zondag van Advent

Preekschets Jesaja 9:5,6 – Kerstnacht

Preekschets Jesaja 52:7-10 – Kerstdag

Preekschets Jesaja 56:8 – Zondag na Kerst

Preekschets Jesaja 59:21 – Oudjaar

Preekschets Jesaja 60:1-6 – Zondag Epifanie

Deze tekst is afkomstig uit ‘Het beste nieuws. Adventsberichten. Handreiking voor Advent & Kerst & Epifanie’ van het Steunpunt Liturgie GKV.

De complete handreiking is daar te downloaden.

Verder is beschikbaar: een Bijbelleesrooster voor alledag (met afbeeldingen), een coronaproof Inspiratie- en ideeënboekje, Vespers voor Advent en Epifanie, en een eenvoudige liturgie rond het aansteken van de adventskaarsen. Wie het Bijbelleesrooster en de Vespers koopt, krijgt het Inspiratie- en ideeënboekje gratis meegestuurd. Zie www.steunpuntliturgie.gkv.nl.

Bij Jesaja 49,1-6, Psalm 132, Romeinen 16,25-27, Lucas 1,26-38