Menu

Basis

Bewust van de eigen positie

Maar Zacheüs was gaan staan en zei tegen de Heer: ‘Luister, Heer, de helft van mijn bezittingen zal ik aan de armen geven, en als ik iemand iets heb afgeperst, zal ik het viervoudig vergoeden.’
Lucas 19:8

Geloof zonder actie is een lege huls. Thandi Soko-de Jong ziet dat in het verhaal over Zacheüs en werpt de vraag op met wie we solidair zijn.

In de eerste jaren van mijn studie theologie paste ik niet goed in de bestaande hokjes. Ik had zowel interesse in de confessionele als de academische theologie. Daarnaast liep ik warm voor mijn persoonlijke geloof maar evenzeer voor de invloed van het geloof op de sociale vragen die in mijn gemeenschap en daarbuiten gesteld werden.

Anderen vonden mij daarom besluiteloos. Volgens hen vroeg een gezonde benadering van academische theologie om grote kritische distantie van de verschillende confessionele standpunten. Ik begrijp hun redenering. Sommige theologen gebruiken hun persoonlijke geloof om de academische discussie zo te beïnvloeden dat deze uiteindelijk andere mensen of gemeenschappen schaadt.

Het is daarom belangrijk te beseffen hoe iemands positie als gelovige zijn of haar benadering van theologisch onderzoek beïnvloedt. Vandaar dat het, denk ik, de moeite waard is om enerzijds voldoende ruimte te hebben om het eigen geloof theologisch te analyseren, terwijl anderzijds nagedacht kan worden over de profetische vragen rond sociale thema’s en uitdagingen. Dit is wat ik bedoel met ‘praxis’.

Reflectie en actie vanuit de marge

Paulo Freire (1921–1997) vatte praxis op als de combinatie van reflectie en actie vanuit de marge, om zo de wereld om ons heen ten goede te veranderen. Mijn visie, toen en nu, is dat je voor die reflectie en actie je kritisch bewust moet zijn van je persoonlijke omstandigheden en de samenleving waarvan je deel uitmaakt.

Belangrijk voor mij was het moment dat de Zuid-Afrikaanse theoloog Steve de Gruchy (1961–2010) de ‘Redemption Song’ van Bob Marley voordroeg. Volgens mij heeft dat lied zowel de geest van persoonlijke overtuiging als die van actie te pakken. Dit zette in dat academische jaar voor mij de toon, om reflectie en actie doelbewust te integreren.

Zacheüs herstelde wat hij kapot had gemaakt

Een passage die dan in mij opkomt, is Lucas 19:8. Zacheus besluit na zijn ontmoeting met Jezus om zijn geloof meteen van betekenis te laten zijn voor zijn gemeenschap. Hij zal herstellen wat hij door zijn corruptie kapot heeft gemaakt. De helft van zijn bezittingen geeft hij aan de armen en hij vergoedt viervoudig het geld dat hij anderen heeft afgeperst.

Wat ons raakt

Dit voorbeeld lijkt misschien wat vergezocht als je nooit iemand bestolen hebt. Maar het principe kan op veel situaties worden toegepast. Eenvoudig gezegd zorgde de ontmoeting van Zacheüs met Jezus voor een verandering van zijn hart. Op zijn beurt zorgde dat ervoor dat hij ‘dingen goed wilde maken’ in zijn gemeenschap.

Zijn acties werden goed ontvangen. Dit wijst erop dat hij zich al lange tijd bewust was hoe degenen die onder zijn handelwijze geleden hadden, zich voelden. Na zijn eigen transformatie kreeg hij de kans rechtvaardig te reageren op de situatie waarvan hij zich bewust was.

Wij hebben allemaal net als Zacheüs de mogelijkheid om positieve verandering in gang te zetten. Dat is niet noodzakelijkerwijs omdat we iets fout gedaan hebben. Ons inzetten voor positieve verandering in onze omgeving kan ook voortkomen uit de wetenschap dat onrecht Jezus aan het hart gaat – en ons ook.

Zoals Zacheüs ontdekt wat hij in zijn situatie moet doen, zo moeten wij dat in die van ons. Maar op sommige momenten is het makkelijker om aan de kant te blijven staan. Als reactie op zulke situaties merkte wijlen aartsbisschop Desmond Tutu op: Als de olifant die zijn voet op de staart van een muis heeft gezet, je vervolgens vertelt dat je neutraal moet zijn, zal de muis jouw neutraliteit niet waarderen.

Volgens Desmond Tutu betekent neutraliteit in zo’n situatie dat je de kant van de olifant kiest. Juist jouw neutraliteit maakt het mogelijk dat de olifant zijn gedrag zonder problemen kan voortzetten.

Niet iedereen kan reflecteren en actie ondernemen. Er zijn omstandigheden die dat verhinderen. Maar solidariteit met degenen die wel in staat zijn tot reflectie en actie, helpt. Het is niet makkelijk om zich uit te spreken. En wanneer iemand ontmoedigd wordt, is de uitdaging nog groter.

Toen Steve de Gruchy de ‘Redemption Song’ van Bob Marley zong, deed hij dat in een kapeldienst bij de opening van het academisch jaar. En hij deed dat als hoofd van de afdeling Theologie aan een vooraanstaande universiteit. Voor mij was het een vorm van solidariteit dat hij een lied uit 1980 herintroduceerde voor een gehoor dat bestond uit mensen van alle leeftijden. Met dat lied wilde hij ons opnieuw inspireren tot theologische bijdragen die positieve verandering bewerkstelligen.

Houtsnede van de meester van Antwerpen in Ludolphus De Saxonia, Tboeck van-Dan leven ons Heeren Jesu Christi (1487)

Wat ons inspireert

Sindsdien heb ik er plezier in om songteksten te bestuderen en uitspraken te verzamelen die reflectie en actie samenbrengen. Graag deel ik hier enkele citaten die ons hopelijk opnieuw zullen inspireren tot reflectie en actie: ‘Jezus nodigde de mensheid uit om deel te nemen aan zijn dienende visie (wie wil, kome) om relaties rechtvaardig te maken.’ Delores S. Williams (1937–2022; Afro-Amerikaans theologe).

‘Zonder de macht van de verbeelding kunnen we ons geen ander verleden, heden en toekomst voorstellen […]; wat we niet kunnen verbeelden, kunnen we niet leven en daarvoor kunnen we ons niet inzetten.’ Kwok Pui Lan (Amerikaanse theologe, geboren in Hong Kong). ‘Liefde dient zichzelf meer in daden dan in woorden te tonen.’ Ignatius van Loyola (1491–1556, Spaanse priester en theoloog, stichter van de Jezuïetenorde). ‘Het belangrijkste thema in de opleiding moet onze relatie zijn met God, met onszelf, met anderen en de overige natuur.’ Augustine Chingwala Musopole (1948–2021, Malawisch theoloog).

Neutraliteit in zo’n situatie betekent dat je de kant van de olifant kiest

Wat ons aangaat

Zulke citaten helpen ons te reflecteren op onze theologische rol, voorbij onze confessionele en academische theologie. Zulke uitspraken herinneren ons eraan dat we moeten reflecteren en handelen in gesprek met onze gemeenschap(pen) en in het bijzonder met degenen die betrokken zijn bij de kwesties die onze praxis aangaan. Paulo Freire drong erop aan dat praxis zou gaan over reflectie en positieve transformerende actie. Het blijft essentieel persoonlijke overtuigingen te verbinden met de behoeften en werkelijkheid om ons heen.

Zacheüs merkte dat goed op in Lucas 19:8. Hij wist wat hij moest doen om zijn situatie te verbeteren. En ook als zijn verhaal niet aansluit bij onze ervaring, is het principe relevant. Het is essentieel dat we positieve verandering bewerkstelligen en solidair zijn met wie werken om hun omgeving te verbeteren voor het welzijn van allen.

Bob Marley, ‘Redemption Song’: https://tinyurl.com/2zrezmek

Thandi Soko-De Jong


Veiligheid
Woord & Dienst 2023, nr. 6/7

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken