Geestelijke vorming

Vorige maand verscheen het themanummer ‘Geestelijke vorming voor het leven van alledag’. Het gaat over pastoraat in alledaagse situaties. Aanleiding voor het nummer was de verschijning van een nieuwe methode: gesprekskaarten die bedoeld zijn als hulpmiddel voor pastorale verdieping. Maar ook zonder deze kaarten kun je met deze thematiek aan de slag. Daarvoor biedt dit artikel enkele aanzetten.

Pastoraat vormt het bindweefsel in de gemeente. Het op elkaar betrokken zijn en met elkaar meeleven is van grote betekenis. Daarin klopt het hart van het gemeente-zijn. Pastoraat vindt op allerlei manieren en momenten plaats. Het heeft zowel een formele, georganiseerde kant alsook een spontane, informele kant. Een gesprek bij de bakker kan leiden tot een ontmoeting van hart tot hart, waar je van opknapt.

Nieuwe methode

Om dergelijke gesprekken extra diepgang te geven is een nieuwe methode uitgegeven. De kernvraag daarbij is: hoe kan de gemeente meer en meer een plek worden waar we worden geholpen om over de volle breedte van ons bestaan te leven vanuit het Evangelie en te groeien op de weg van de navolging? Het is dus een hulpmiddel om met elkaar op te lopen en zo samen heel concreet te werken aan levensterreinen, waarop we willen groeien als leerling van Jezus Christus.

Voor wie het vorige nummer nu niet bij de hand heeft (het Ouderlingenblad gaat veelvuldig van hand tot hand) hierbij eerst nog een korte samenvatting: er is een kaartenset ontwikkeld, dat vier verschillende thema’s omvat. Vanuit de gedachte dat geestelijke vorming alle facetten van het leven betreft, komt een veelheid van thema’s aan bod: het gaat over hoe je leeft, handelt, denkt, voelt, en je relatie met God en anderen vormgeeft.

Geestelijke vorming omvat alle facetten van het leven; daarom een veelheid aan thema’s

De kaartenset is opgedeeld in vier hoofdthema’s: 1) geloofspraktijken, 2) geestelijk leven, 3) moreel karakter en 4) emotioneel welzijn. Elk thema omvat tien deelthema’s, die bij het hoofdthema aansluiten. De hoofdthema’s zijn zo opgezet dat ze het hele leven omvatten. Het gaat niet alleen over het geloof, maar ook over het leven. Daarmee wordt de samenhang tussen beide benadrukt. Oftewel: de methode wil bewerken dat het evangelie doorwerkt in het dagelijks leven. De set kaarten is een middel voor pastores om samen met pastoranten een reis van meerdere gesprekken aan te gaan.

Verwerking

Omdat de meeste artikelen van de methode uitgaan, wil ik hieronder een aantal verwerkingsmogelijkheden geven die ook te gebruiken zijn zonder de kaartenset. Het artikel van Sake Stoppels is niet direct gelieerd aan de methode, maar sluit daar wel bij aan. Daar wil ik nog apart bij stilstaan.

De verwerking kan op verschillende manieren en met verschillende groepen gedaan worden. Je kunt er als kerkenraad in een bezinningsmoment mee aan de slag gaan. Je kunt het ook aan de orde stellen op een toerustingsavond voor pastoraal medewerkers. Egbert Brink schrijft in zijn artikel over het geloofsgesprek in (Bijbel)kringen. Nelleke Plomp focust in haar artikel op jongvolwassenen, en spitst de vragen toe op hún ervaring. Afhankelijk van de samenstelling van de gemeente of de vragen die spelen kun je aan de slag met één of meerdere groepen.

‘Help me om te ontdekken wat het leven ten diepste de moeite waard maakt’

Ik formuleer een aantal vragen, die dienst kunnen doen als oefening voor geestelijke vorming. De oefening werkt het beste in een één-op-één setting. Binnen de kerkenraad, de Bijbelkring of het pastorale team spreek je in tweetallen over geestelijke vorming.

• Wat is voor jou belangrijk in jouw geestelijke vorming als mens?
• Wie is daarin een voorbeeld voor je (geweest)?
• Over welke van de vier gebieden van mens-zijn (geloofspraktijken, geestelijk leven, moreel karakter en emotioneel welzijn) zou je graag in gesprek willen gaan?
• Nader toegespitst: binnen de hoofdthema’s zijn er verschillende onderwerpen geformuleerd (zie kader). Kies er daar één van om samen over door te spreken; eerst vertelt de één welk onderwerp gekozen is en waarom, daarna de ander.
• Ter illustratie: bij het thema moreel karakter staat o.a. solidariteit genoemd. Hoe geef je daar invulling aan? Wat vraagt dat van je? Welke rol speelt het geloof daarbij?

Jongvolwassenen

In haar artikel spitst Nelleke Plomp de methode toe op jongeren/twintigers. Deze generatie is opgegroeid in een cultuur, waarin zelfontplooiing en persoonlijke groei belangrijke waarden zijn. ‘Als je maar gelukkig bent’ en ‘je mag zelf kiezen wie je wilt zijn’. Hoe mooi dat ook klinkt, in de praktijk blijkt het vaak veel weerbarstiger. Want je moet het allemaal zélf doen: je moet je eigen toekomst ontwerpen en vervolgens ook vormgeven. En daar beginnen de problemen vaak. ‘Help me om te ontdekken wat het leven ten diepste de moeite waard maakt’, vragen jonge mensen. In dat kader kun je jongeren uitnodigen om hierover met behulp van de kaarten in gesprek te gaan.

Zelf heeft ze, vanuit de uitgangspunten die de methode heeft, een aantal vragen geformuleerd om mee aan de slag te gaan, speciaal met het oog op jongvolwassenen:

• Gaat het vooral over het geestelijk leven of gaat het ook over hóe je geloof in de praktijk brengt, wat geloven betekent voor je morele kompas of emotioneel welzijn?
• Hoeveel mogelijkheden zijn er voor jonge mensen om mee te doen in een tijdelijk en flexibel traject?
• Hoe wordt er in de gemeente tegen jonge mensen aangekeken? Zijn zij volwaardige gelovigen of mensen die nog veel moeten leren?
• Als het gaat om richting geven en openheid bieden: naar welk van deze twee polen neigt de cultuur in jouw gemeente?

…een daad van verzet tegen de machten en overheden van het digitale imperium

Alledaags pastoraat

Erica Hoebe geeft in haar artikel een aantal voorbeelden van alledaags pastoraat. ‘Omzien naar elkaar’ is een kerntaak van de héle gemeente, niet alleen van ouderlingen of bezoekmedewerkers. Alledaags pastoraat vindt – bij uitstek – plaats tussen gemeenteleden onderling. Juist dat belangeloze ‘er zijn’ is van grote waarde. In haar artikel laat ze zien dat dit op allerlei manieren kan. Het mooie is dat dit niet ingewikkeld is. Verschillende ideeën zijn eenvoudig na te volgen. Een mooie uitdaging is om nieuwe ideeën te vinden die passen bij de gemeente en die eenvoudig te organiseren zijn.

Leefregels

Kern van het artikel van Sake Stoppels is, dat er zonder regels en discipline maar weinig van geestelijke vorming terecht komt. Hij sluit aan bij de Amerikaanse voorganger John Mark Comer, die leefregels heeft opgesteld. Deze kunnen rekenen op toenemende interesse. Het mooie van leefregels is dat ze kunnen helpen om tot een dieper geloofsen gemeenteleven te komen. Comer ziet namelijk dat de kerk soms meer een servicecentrum is dan een levensschool. Een leefregel, gevoed door het verlangen Jezus te volgen, is voor Comer ‘een daad van verzet tegen de machten en overheden van het digitale imperium’. Het gaat hem daarbij om het scheppen van ruimte, waarin God iets in jouw leven en dat van de gemeente kan gaan doen. Je dwingt er geen groei mee af, maar wel schep je ruimte en structuur, waarbinnen die groei kan gaan plaatsvinden.

Comer komt in zijn boek tot negen gebieden waar je met behulp van een leefregel kunt oefenen: sabbat, afzondering, gebed, vasten, Bijbellezen, gemeenschap, vrijgevigheid, dienen en getuigen. Het valt op dat deze deels overeenkomen met de thema’s op de kaartenset. Daar zit ook het raakvlak met geestelijke vorming. De winst van leefregels zit met name in de inhoudelijke verdieping. Het vraagt commitment en discipline (niet voor niets verwant met discipelschap); het helpt om te formuleren waar je als gemeente voor staat; het accent ligt meer op het leven dan op activiteiten.

Ook over deze leefregels kun je in verschillende groepen met elkaar in gesprek gaan: welke staan in jouw geloof centraal? Welke accenten worden er in de gemeente gelegd? Welke krijgen minder aandacht, waar zitten dus de blinde vlekken? Aan welke zouden we, omwille van de gemeenschap of onze missie, juist extra aandacht moeten besteden?