Thema: Herontdekking van het heilige
In deze tijd hebben we het heilige nodig, schrijft Jan Martijn Abrahamse in zijn boek Verlangen naar het heilige. Na decennia waarin ons leven gedirigeerd werd door maakbaarheid, efficiëntie en groei-denken, klinken er in toenemende mate geluiden van machteloosheid, gemis aan houvast en een gevoel van ontheemding. Het heilige laat ons anders kijken naar deze wereld, de schepping en elkaar. Het heilige maakt ons als mens beter.
Gerelateerde uitgaven
Lees ook deze artikelen
Heiligheid, heilig, heiligen
In onze cultuur komt het begripsveld ‘heilig’ praktisch niet meer voor. We vinden het nog in verstarde uitdrukkingen als ‘een heilig boontje’ voor iemand die zich overdreven braaf of vroom gedraagt en ‘heilige huisjes’ voor dingen die – in bepaalde kringen – onbespreekbaar zijn of waren.
[lees verder]
Het heilige als overweldigende ervaring
Binnen de godsdienstwetenschappelijke paradigma’s van Durkheim en Weber moeten we ook de ‘klassiekers’ Das Heilige (1917) van Rudolf Otto en Das Heilige und Profane (1957) van Mircea Eliade begrijpen. Binnen de gestelde kaders van vooruitgang, individualisering en rationalisme proberen beide auteurs, elk vanuit hun eigen perspectief, het blijvende belang van het heilige als religieus fenomeen te onderstrepen. Otto doet dit door het heilige te verbinden met de kern van de menselijke ervaring, terwijl Eliade, zoals ik hierna laat zien, het heilige plaatst in de context van de culturele interactie met ruimte en tijd.
[lees verder]
Heilig vuur om krachtig op
te treden
Hoe vond ik mijn weg in de semantische dwaaltuin van het begrip ‘heiliging’? In de vorige eeuw boden zich drie keer verschillende benaderingen aan. De godsdienstwetenschap ontstak het heilig vuur, de dogmatiek zorgde voor de koude douche en de bijbelse theologie maakte er een verhaal van. Over elk van die drie iets. [lees verder]
Is er dan niets meer heilig?
Over heilig en onheilig in de hedendaagse mediacultuur. ‘Niets is nog heilig, alle banden van heilige eerbied raken los’, zo vertaal ik maar even deze regels uit het gedicht Das Lied von der Glocke uit 1800, van de Duitse dichter Johann Christoph Friedrich Schiller. Dit gedicht is niet geschreven met het oog op ons media tijdperk, al zou het voor de digitale mediacultuur waarin wij leven niet misstaan.
[lees verder]
Relieken en heilige plaatsen, een bezoek of pelgrimage: wat gebeurt er?
De Belgische filosoof Louis Dupré inspireerde hoogleraar filosofie en ethiek Willem Lemmens tot het nadenken over wat er gebeurt bij een bezoek aan heilige plaatsen. Dupré had een godservaring in een bedevaartsoord, hoewel de plek zelf weinig aantrekkelijk was. Voor hem werd dit een heilige plaats. Een plek wordt heilig door een bijzondere gebeurtenis en door wat bezoekers, pelgrims en reizigers er vervolgens beleven.
[lees verder]
Een heilige ruimte voor de goddelijke ziel
Rond Kerstmis vorig jaar ontving ik een bericht van de zorgmentoren van zuster Margareth. Of ik wilde langskomen in het ziekenhuis te Zeist – een vraag die werd ingegeven door haar slechter wordende gezondheid. Ze had niet lang meer te leven, deze lieve vrouw die meer dan twaalf jaar de priorin was van de kanunnikessen van het Heilig Graf te Maarssen. Recent had ze daar ook nog haar zestigjarige professiefeest gevierd.
[lees verder]
De heidenen en het heilige volk
Het is misschien wel aardig om een bezinning op de volksidee in Bijbel en na-bijbelse religie(s) niet met het begrip ‘volk’ (am dan wel goj) te beginnen, maar met het woord ‘heiden’. We zijn immers door eeuwen van prediking gewend om in contrast met de religieuze identiteit van het volk van God het begrip ‘heiden’ te hanteren als de ander, afkomstig van vreemde volkeren, die vreemde dienst (avoda zara, afgodendienst) bedrijft. [lees verder]
‘Het heilige gebeurt’: Een voortgezet gesprek over de relatie theologie-poëzie met als casus Gerrit Achterberg
Kan poëtische taal theologisch geduid worden? En zo ja, onder welke voor- waarden. Is daar een specifieke vorm van lezen voor nodig? Of liggen die twee werelden, die van de theologie en de poëzie, daarvoor te ver uit elkaar? [lees verder]
Wandelen op heilige grond – het pastorale gesprek
Er is in het pastoraat het ‘wat’ van de communicatie en het ‘hoe’. De visie op pastoraat en de manier waarop je communiceert als pastor hebben met elkaar te maken. Dat blijkt in het vervolg waar ik het beeld van de tempel – bij uitstek het werkterrein van de priester – gebruik om de pastorale communicatie te verhelderen.
[lees verder]
Huiveringwekkend is deze plaats
Bidden kun je overal, op elk moment. In de oudheid was dat anders. Daar waren plaatsen die ‘heilig’ waren en waar een taboe op rustte: zo’n plaats was de woon- of verblijfplaats van het opperwezen. In de joodse en christelijke traditie is God niet op één plaats te vinden, God is eerder ‘overal en nergens’ dan ‘ergens’. Maar mensen hebben blijkbaar kerken, heilige ruimten nodig, om te bidden.
[lees verder]
Voorzichtig met taal als het over God gaat
Moet God beschermd worden tegen al te menselijke taal? Wie of wat moet er dan beschermd worden? God, of onze religieuze gevoelens? In onze cultuur gaat het dan al gauw over beledigende uitspraken en over vrijpostige cartoons. Mag je alles maar zeggen of tekenen? Waarna de discussie verder gaat over moderne mensen die mogen zeggen wat ze willen, tegenover religieuze mensen die respect vragen voor wat voor hen heilig is.
[lees verder]
Heilig – maar dan nieuw
Wat is ‘heilig’ eigenlijk? En wat kunnen we er mee in 2018? Als we over nieuwe heiligheid nadenken, lijkt het mij goed om ‘heilig’ proberen te verbinden met ‘het gewone leven’. Ik heb er twee gedachtekronkels bij. [lees verder]
Preekillustraties: Heilig, heiliging, heiligmaking
Lees hier een aantal preekillustraties rondom het thema ‘Heilig, heiliging, heiligmaking, van onder andere, Moeder Teresa van Calcutta, Johan Goudsblom en Oscar Wilde. [lees verder]
Vuur is te heilig en te hevig
In de gemeente waar ik werkzaam ben, is de kerk al tamelijk ‘vloeibaar’ geworden. Doordat een aantal jaren geleden het adagium ‘kerk voor de stad’ omarmd is, is de kerk op vele manieren in de stad aanwezig. Omgekeerd brengt het ook mensen naar de kerk, die niet zelden met één of twee benen daarbuiten staan. [lees verder]
Het heilige gebeurt
Het stereotype beeld van de protestantse kerkdienst is dat van een predikant die in toga op de kansel staat te preken. Vergelijkbaar met een priester in een rooms-katholieke kerk die achter het altaar in priestergewaad sacramentele handelingen verricht. Deze beelden kloppen in zoverre in de protestantse traditie het Woord een centrale rol vervult en in de RoomsKatholieke Kerk de eucharistie. Ten aanzien van beide tradities hebben de beelden echter ook een karikaturale werking.
[lees verder]
Op heilige grond
In mijn studententijd, midden jaren 1980, ben ik met een vriend liftend naar Turkije gegaan. Dat was in veel opzichten een cultuurschok. Niet negatief, maar eerder vruchtbaar verrassend. Alles wat anders is, laat je nadenken over wat je altijd gewoon hebt gevonden. Je gaat met andere ogen kijken.
[lees verder]
Het concentratiekamp als heilige ruimte
Het concentratiekamp is in Europa deel geworden van ons collectieve geheugen. Kun je de plekken waar de kampen lagen heilig noemen? Heilig, waar zoveel geleden is, zoveel onrecht is aangedaan, de menselijkheid zo met voeten is getreden? Ja, juist daarom. En omdat er intens en op creatieve wijze gebeden en gevierd is. Het zijn monumenten die ons er blijvend aan herinneren dat er iets is dat mag en iets dat niet mag. [lees verder]
Holy swing
Kunnen mensen door te dansen hun lichaam als heilig ervaren? Het genieten van vitale bewegingen kan leiden tot een dergelijke beleving. De omstandigheden zijn van belang: is de juiste ruimte gecreëerd? Ben je actief en tegelijk ontvankelijk? Verder is het: wachten. Wachten op ‘de Adem Gods die waait waarheen zij wil’. [lees verder]
Humor en heiligheid
Humor en heiligheid huizen op verschillende terreinen. Grappen en lachen lijken bij uitstek het domein van de alledaagsheid, de ontspanning, het delen van een sociale rol, in tegenstelling tot het heilige: een sacrale sfeer is eerder ingetogen dan uitgelaten, religieuze rituelen verlopen volgens vastgelegde lijnen en patronen, waarin geen plaats is ingeruimd voor het vertellen van een mop of het satirisch bekijken van een gebeurtenis.
[lees verder]
Het intiemste thuis dat we hebben
Het lichaam is heilig, lees de Psalmen en zelfs de grondwet er maar op na. Dat verplicht anderen en onszelf om er zorgvuldig en liefdevol mee om te gaan. Het lichaam heiligen is een kunst. Het betekent: ook ervan houden als het ziek is of als het er niet zo uitziet als we zouden willen. Het verdient heilige aandacht.
[lees verder]
De keuken: heilige grond
Ik vind het zalig om de avondmaaltijd klaar te maken. Tussen het dagen avondprogramma, dat grotendeels neerkomt op spreken en vergaderen met anderen, nadenken, mailtjes beantwoorden en stukjes schrijven, is het een heerlijk concrete en fysieke klus die in een beperkte tijd tot mooi resultaat moet leiden. [lees verder]
Asjera en het vroege christendom
De aandacht die de oude Kanaänitische godin Asjera de afgelopen jaren heeft gekregen, heeft geen rechtstreekse parallel in het vroege christendom. Toch is het niet moeilijk een verbinding te zien tussen die twee werelden: enerzijds die van de huidige aandacht voor Asjera als godin in aanvulling op JHWH, de God van Israël, en anderzijds het vroege christendom, en wel de gnostische richting daarvan. Deze verbinding vraagt uiteraard om een toelichting, en die wordt in dit essay gegeven. [lees verder]
Het wonder van Titus als heilige boost
We maken in Nederland een revival van het wonder mee. Rond de heiligverklaring van Titus Brandsma is dat woord ineens terug op de publieke agenda. De een ziet erin het bewijs van zijn of haar geloof, de ander een overblijfsel van kerkelijke procedures die uit de tijd zijn omdat we steeds meer rationeel kunnen verklaren. Beide reacties doen afbreuk aan de eigen logica van het wonder en daarmee ook aan wat wij als heilige boost in ons leven kunnen ervaren. [lees verder]
