None

Johannes de Doper

Ten geleide

‘Hij moet groeien, ik moet minder worden.’ Deze beroemde woorden van Johannes de Doper illustreren iets van de typering die hem in het Nieuwe Testament gegeven wordt. Hoewel Johannes relatief veel ter sprake komt, is er nauwelijks aandacht voor hem als persoon – hij is vooral interessant als voorloper van Jezus, de messias. Dat zien we ook in de kunstgeschiedenis: Johannes, altijd met harige mantel, wordt in de afbeeldingen getypeerd met een wijzende vinger in de richting van Christus, een lam of de tekst agnus dei: ‘Lam Gods’. Het lam verwijst naar Johannes’ aankondiging ‘Daar is het lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt’ (Johannes 1:29).

Trouwe lezers van Schrift zullen zich herinneren dat Johannes de Doper ook centraal stond in nummer 252 uit december 2010. Daar kwamen onder meer aan de orde de context van religieuze groeperingen in Palestina, Johannes en Qumran en Johannes en de Mandeeërs. Deze onderwerpen worden hier niet opnieuw gethematiseerd. Er valt immers nog veel meer over Johannes te zeggen. Zowel in zijn eigen tijd als in latere eeuwen spreekt hij tot de verbeelding en blijft hij op allerlei manieren mensen intrigeren.

De afgelopen weken is telkens een nieuw artikel tot u gekomen, met genoeg tijd ertussen om over het geschrevene te kunnen peinzen. Het nummer dat de redactie voor ogen had over Johannes de Doper is deze week compleet. Hieronder volgt een korte bespreking van elk artikel in deze editie, hiermee heeft u de samenhang van het nummer voor zich.

In het eerste artikel bespreekt Marco Rotman de gekleurde wijze waarop Johannes in de oudste teksten – de vier canonieke evangeliën en de Joodse Oudheden van Flavius Josephus – beschreven wordt. Wat kunnen we ondanks deze gekleurde interpretaties zeggen over de historische Johannes?

Aan de hand van enkele uitspraken van Jezus over Johannes thematiseert Bart Koet de verhouding tussen Johannes – of Jan – de Doper en Jezus vanuit het perspectief van de verschillende manieren waarop zij omgaan met ascese. Hij laat zien dat Jezus Jan de Doper schetst ‘als een profeet die dicht bij hem staat en die in zijn leerstijl weliswaar heel anders is, maar toch complementair aan Jezus zelf’.

In het Nieuwe Testament wordt Johannes regelmatig in verband gebracht met Elia. Lieve Teugels vergelijkt de rollen die Elia in Rabbijnse literatuur krijgt toebedeeld en de manieren waarop in het Nieuwe Testament naar Elia verwezen wordt, zowel met het oog op Johannes als met het oog op Jezus.

Gerard van Broekhuizen neemt de doop van Johannes als uitgangspunt. Hoe heeft de doop van Johannes zich ontwikkeld richting de christelijke doop en hoe heeft de christelijke doop zich van daaruit weer verder ontwikkeld in verschillende vormen? En is die ontwikkeling eigenlijk wel wenselijk, of moeten we – in de woorden van Johannes – terugkeren op onze schreden en tot inkeer komen?

Ook in de christelijke traditie van de eerste eeuwen speelt Johannes een rol. Riemer Roukema bespreekt verschillende teksten waarin Johannes naar voren komt op manieren die verrassende elementen bevatten ten opzichte van Johannes’ typering in het Nieuwe Testament.

In de gebrandschilderde ramen van de Goudse Sint Jan krijgen we een bijzondere, kunstzinnige blik op Johannes de Doper, de naamgever van de kerk. Klaas Spronk neemt ons als gids mee langs de ramen en vestigt ons oog op bijzondere details die iets laten zien van hoe het leven van Johannes op de ramen verweven wordt met dat van Jezus.

Johannes vervult ook een rol in de rooms-katholieke devotie in de vorm van Johannes in disco. Willien van Wieringen vertelt in het afsluitende bijschrift van dit nummer over een exemplaar dat zij tegenkwam en de gedachten die deze bij haar opriep.

Zo geeft dit nummer van Schrift een rijk en gevarieerd beeld van hoe de tradities over Johannes de Doper door de tijd heen een bron van inspiratie zijn geweest. Wij hopen dat het ook jou als lezer inspirerende inzichten mag bieden!

Marco Rotman is nieuwtestamenticus. Hij is als docent Nieuwe Testament en hermeneutiek verbonden aan de Christelijke Hogeschool Ede.