Zelfzorg voor pastores in een stressvolle tijd

Werk je in een tijd van crisis als pastor (zoals in deze tijd van corona), dan kun je betekenisvol aanwezig zijn. Maar dat is ook een hele uitdaging, want je krijgt ongetwijfeld te maken met aangrijpende dingen die stress opleveren. Een aantal handvatten op een rij.

Herken je dit: dat je ‘s nachts aan allerlei dingen ligt te denken? Dat je dingen vergeet en dat je rare fouten maakt? Dat je niet lang je aandacht kunt houden bij iets? Dat je geïrriteerd uitvalt tegen iemand? Dat een groot project waar je mee bezig was je niet kan boeien? Of dat je een oude lichamelijke kwaal weer voelt opkomen waar je al een tijd geen last van had: migraine, rugpijn?

Als je iets hiervan herkent: dit zijn allemaal normale reacties in tijden van stress. Ook als pastores hebben we daar last van. Dan denk ik aan iedereen die gemeentepredikant is, kerkelijk werker, geestelijk verzorger in een ziekenhuis of zorginstelling. Of je bent krijgsmachtpredikant, diaconaal werker, jeugdwerker of op een andere manier werkzaam in de kerk.

Stress is een fysieke en mentale spanning die ontstaat wanneer dingen van buitenaf anders lopen dan je voor ogen hebt. Je bent pastor in hart en nieren, die leeft en werkt vanuit het nabij zijn. Bij iedere ontmoeting met iemand moet je de beslissing nemen: is dit veilig of niet? Vormt dit een risico, voor mijzelf en voor mijn naasten (partner, gezin, collega’s)?

Stress kan ook samenhangen met de beleving dat je als pastor niet gewaardeerd wordt om wat je te bieden hebt. Je doet je best maar anderen zien je niet staan.

Stress voor even is prettig. Het kan je net de kick geven om iets voor elkaar te krijgen. Met die productieve stress heb je het in de eerste week van de coronacrisis misschien ook volgehouden. Maar nu de tijd van de coronamaatregelen langer gaat duren, moet je het van andere dingen hebben. De sprint wordt een marathon en die moet je anders lopen.

Ik noem drie vragen die je kunnen helpen die marathon te lopen. Ze zijn gebaseerd op eigen ervaringen, op wat ik als supervisor met pastores bespreek en wat er bij de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland aan verhalen van collega’s binnenkomt.

1. Wat kan ik mijzelf geven?

Om jou heen is een grote cirkel van mensen en gebeurtenissen waar je geen invloed op hebt. Binnen die cirkel is er een ‘cirkel van invloed’ (een term van Stephen Covey) waar je wél regie over hebt. Wat kun je aan jezelf bieden binnen die cirkel van invloed?

Het begint met een waarderende manier van kijken naar jezelf. Neem aan het einde van de dag een paar minuten de tijd. Kijk dan niet naar wat je hebt bereikt vandaag. Dat leidt namelijk tot sombere gedachten als: wat heb ik nou helemaal gedaan, wat voor nut heb ik? Kijk in plaats daarvan naar wie je was, in je taak, in de mensen en de dingen waar je vandaag mee bezig bent geweest. Laat waarderend de revue passeren, zonder oordeel, wat de dag je heeft gebracht.

Als het gaat om zelfregie kun je jezelf de oude drieslag van Rust, Reinheid en Regelmaat voor ogen houden.

• Rust. Uiteraard is het niet rustig in deze tijd. Maar rust betekent vooral: dat je je aandacht geeft aan iets en niet ondertussen al met iets anders bezig bent. Onrust is: dat je naar iemand luistert en ondertussen al bedenkt wie je nog moet bellen. Leer die onrust te beheersen. Creëer ook rust door vrije dagen op te nemen.
• Reinheid. Daarmee bedoel ik: verwaarloos jezelf niet in je lichamelijke verzorging. Misschien geeft het je een heroïsch gevoel om niet de tijd te nemen je haar te kammen of te eten. Maar nogmaals: daarmee kun je een sprintje trekken, maar geen marathon lopen.
• Regelmaat. Structuur geeft houvast. Een vaste tijd om te eten? Het klinkt heel eenvoudig, maar het maakt dat je niet meer hoeft te kiezen of en wanneer je dat gaat doen. En alles waar je niet over hoeft na te denken, verlicht stress.

Regelmaat heeft ook een geestelijke kant. Ik hoop dat je bewust in je eigen geloofsleven staat, in je spiritualiteit en dat je weet wat jou kracht geeft. Onderhoud daarin een dagelijkse vorm van inspiratie: bijbellezen, gebed, stille tijd, meditatie, een tijd van verwondering.

Nu weet ik: zoiets is in gewone tijden al moeilijk vorm te geven met een drukke dagelijkse agenda. Maar probeer het en maak het klein en eenvoudig.

Heb je geen tijd om te bidden omdat er ook andere dingen moeten gebeuren? Maak van de wandeling met de hond, het inruimen van de vaatwasser of het ophangen van de was een moment van gebed, verwondering of inkeer.

Nogmaals de marathon: ken jij een marathonloper die onderweg niet drinkt?

2. Wat kan ik van anderen vragen?

Mensen vinden het fijn om een ander te helpen. (Had je zelf ook niet het beroep van pastor gekozen om die reden?) Maar vaak weten ze niet hoe ze dat moeten vragen. Het helpt wanneer je zelf aangeeft wat je nodig hebt. ‘Mag ik jou vragen om een keer…’. ‘Dat is lief aangeboden, maar zou je ook…’.

Accepteer wanneer een ander iets niet kan bieden. Dat is misschien nog wel het lastigste. Andere mensen hebben andere agenda´s, belangen en ervaringen. Jij komt thuis in een leeg huis en wilt je verhaal bij iemand kwijt, maar een goede vriend(in) heeft even geen tijd om bij te praten. Je bent vol van een emotionele uitvaart, maar je kind is sip om een vriendje waar hij of zij niet mee kan spelen. En je partner wil graag iets vertellen over een knelpunt op zijn/haar werk of gewoon delen hoe lastig het is de kinderen bij de les te houden. En dat allemaal terwijl jij wel iets anders aan je hoofd hebt.

Verwacht niet dat een ander zomaar begrijpt wat voor jou belangrijk is. Een ander kan ook niet altijd naar jou luisteren. Maak voor wat je deelt een omlijnde plaats en tijd. Wanneer je dat voor ogen houdt, is er verbazingwekkend veel wat je wel kunt delen.

In een artikel met aandachtspunten voor geestelijk verzorgers is een drieslag genoemd in het bespreken van dingen. Op het niveau van de werkvloer: betrokken medewerkers, collega´s of een kerkenraadslid om het werk mee te debriefen; dan de persoonlijke kring van een partner, goede vriend of vriendin; en als derde niveau een pastor die met je meeleeft.
Een goede pastor (die zelf niet een directe collega is uit de werkkring van je gemeente of organisatie) is goud waard.

3. Wat moet ik voor ogen houden?

Langdurige stressvolle omstandigheden kunnen ertoe leiden dat je dingen niet altijd meer in perspectief kunt zien. Sta eens stil bij de volgende gedachten om jezelf dat perspectief wel te gunnen.

• Elke dag ben je weer een beginner en maak je fouten, zelfs jij.
  Deze stelling komt van Wil Derkse. Hij schreef ooit het boekje Een levensregel voor beginners, waarin hij de Benedictijnse orderegels vertaalde voor mensen in het gewone leven. Deze gedachte is een bevrijdend inzicht voor werk en timemanagement. Je hoeft niet perfect te zijn!
• Werk gericht en stel prioriteiten.
  In normale tijden kun je al niet alles, maar doe het nu zeker niet.
• Staar je niet blind op grootse dingen en laat je niet voortdurend verwarren door het kleine.
  Bedenk één keer per dag waar je het allemaal voor doet en voor wie je het doet (de grootse dingen). En neem een paar momenten per dag om nieuws, Whatsappjes en berichten tot je te laten komen (het kleine). Dat is voldoende.
• Geef een andere invulling aan de waarden die je in je doen en laten legt.
  Misschien stel je er een eer in je preek zorgvuldig voor te bereiden door er veel tijd in te steken. Alle kans dat dat nu niet lukt. Maar als ‘zorgvuldigheid’ een waarde voor je is, kun je dat ook op andere manieren in het maken en houden van je preek leggen, bijvoorbeeld door bewust te contextualiseren, te visualiseren of één aspect te onderzoeken. Dat zal doorstralen in de hele preek.
• En tot slot: Je bent God niet.
  Dat is de conclusie van een aantal tips voor geestelijke leiders van pastor Emily Scott. Jij hoeft de wereld niet te redden en zeker niet in je eentje. Laat toe dat God ook andere mensen op de wereld heeft gezet waarin Hij zich een trouwe God betoont.

Deze ideeën hebben mij geholpen anders in het leven te staan. Ik hoop dat ze jou ook iets aanreiken in een stressvolle tijd.