Landbouwpastoraat in de praktijk: Verlangen naar duurzaamheid

Albert en Saskia hebben het agrarisch bedrijf van haar ouders overgenomen. Albert heeft eerst tien jaar in een andere bedrijfstak gewerkt en Saskia heeft nog steeds een baan in de verpleging. Beiden hebben ze al wat van de wereld gezien en ze hebben zich goed kunnen oriënteren. Nu had de vader van Saskia aangegeven te willen stoppen. Albert heeft zijn baan opgezegd en is volledig werkzaam op het bedrijf. Bovendien zijn ze er nu beiden, samen met hun drie kinderen, komen wonen.
Het is een mooi bedrijf, maar Albert zou het graag wat anders willen hebben. De moderne landbouw met kunstmest en bestrijdingsmiddelen staat hem eigenlijk tegen. Hij zou wel biologisch willen boeren. Saskia en hij spreken er regelmatig over en als ze de tijd hebben bezoeken ze andere bedrijven die deze stap ook hebben gezet. Ze bespreken het een en ander met de boekhouder en andere adviseurs. Ook vraagt Albert wat Saskia’s vader ervan vindt.
Maar ten slotte moeten ze zelf de keuze maken. Ze beseffen dat het een grote uitdaging is. De opbrengsten zullen naar beneden gaan, de kostprijs omhoog en ze worden meer afhankelijk van de natuur. Daar komt bij dat ze de eerste drie jaar wel de lasten hebben, maar nog geen hogere prijzen krijgen voor hun product. Pas nadat je drie jaar je bedrijf biologisch hebt gerund, mag je hogere prijzen berekenen.
Voordat ze de beslissing nemen, willen ze dit ook met hun pastor bespreken. Wat hij ervan vindt?

Achtergrond

Verlangen om te veranderen wordt vooral gevoed door de negatieve effecten van globalisering; verlies van biodiversiteit, milieuvervuiling, vermindering van dierwelzijn en steeds grotere verschillen tussen arm en rijk. Vooral de opwarming van de aarde en de daarmee samenhangende stijging van de zeespiegel baart ons zorgen. Bovendien biedt duurzaamheid ons ook een kans, een vernieuwd denken kan ook nieuwe impulsen geven aan onze economie.

Al in 1995 hoorden we geluiden over duurzaam handelen. En gingen we nadenken over People, Planet en Profit. ‘De drie P’s’ werd een vast begrip in het bedrijfsleven. Beter is het om daar nog een ‘P’ aan toe te voegen namelijk die van Pneuma, die staat voor geest en spiritualiteit. Wat is de motivatie?  Wat zijn onze drijfveren?
Met angst alleen kom je er niet. Er moet volgens mij een groter verlangen zijn.

Paus Franciscus pleit in zijn encycliek Laudato Si‘(2015) voor ‘een innerlijk evenwicht met jezelf, solidair evenwicht met de ander, natuurlijk evenwicht met alle levende wezens en geestelijk evenwicht met God.’   Zo is de cirkel rond en kun je verantwoord aan de slag.

In mijn onderzoek “Landbouwpastoraat 3.0 herderlijke zorg voor agrarische ondernemers in postmoderne tijd” pleit ik voor de reflectieve ondernemer aangedragen door de filosoof Harry Kunneman.  Een reflectieve ondernemer is iemand die persoonlijke betrokkenheid, aandacht, integriteit, loyale samenwerking met collega’s en maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef met elkaar weet te verbinden en bovendien beschikt over creativiteit, nieuwsgierigheid en innovatief vermogen. Iemand dus die veelzijdig is en verder durft te denken dan wat er op zijn eigen erf gebeurt. Oog heeft voor oorzaken en gevolgen.

Daarbij noodzakelijk is een verdienmodel. De overheid, de consument en de markt dienen dergelijke ondernemers te belonen en niet alleen te verlangen naar zo goedkoop mogelijke voeding, zodat er veel geld overblijft voor onze woning, vakanties en andere verlangens.

Bijbel en geloof

God, de HEER, bracht de mens dus in de tuin van Eden, om die te bewerken en erover te waken. Genesis 2:15

Hoewel het woord ‘liefde’ in het scheppingsverhaal niet wordt genoemd, blijkt uit alles dat God alles gemaakt heeft uit liefde. Het is Hem zeer dierbaar en Hij noemt het zelf ‘goed’. In het vervolg daarvan wordt de mens geroepen om te bewerken en te bewaken. Met dezelfde liefde en passie als waarmee God alles gemaakt heeft. Zo mag de mens als rentmeester te werk gaan in Gods schepping, waar onze landbouw deel vanuit maakt.

Wanneer je de graanoogst binnenhaalt, oogst dan niet tot aan de rand van de akker en raap wat blijft liggen niet bijeen. Leviticus 19:9

Maar het zevende jaar moeten jullie het land laten rusten. Het is een sabbatsjaar dat aan de HEER gewijd is. Je mag dan je land niet inzaaien, je wijngaarden niet snoeien. Leviticus 25:4

In bovenstaande teksten leert de Bijbel de Israëlieten en ons dat het niet alleen gaat om economische en technische resultaten.  Het gaat ook om een eerlijke verdeling waarbij de armen ook aan hun trekken komen. En het gaat om rust en zorg voor de grond en gewassen. Dat is momenteel heel actueel. Voor vrijwel al onze voeding zijn we afhankelijk van het bovenste laagje van de aarde en juist daar gaat heel veel mis. Wetenschappers geven terecht aan dat onze keuzes niet meer moeten worden bepaald door economische motieven maar wat de grond nodig heeft. Het gaat om de kringloop en om het bodemleven.

Een verstandig mens verwerft kennis, een wijze is gespitst op inzicht. Spreuken 18:15

In de wijsheidsliteratuur in de Bijbel is wijsheid levenskunst. Het inzicht om het goede leven te leiden. Daar mag je mensen ook op wijzen en toe oproepen. Niet alleen maar genieten, werken of presteren. Maar zoeken naar balans en harmonie.

Ik heb een afkeer van jullie feesten, ik wijs ze af, jullie samenkomsten verdraag ik niet.
Ik schep geen behagen in de brand- en graanoffers die jullie mij brengen; de vetgemeste beesten van jullie vredeoffers keur ik geen blik waardig.  Bespaar mij het geluid van jullie liederen; de klank van jullie harpen wil ik niet horen.  Laat liever het recht stromen als water, en de gerechtigheid als een altijd voortvloeiende beek. Amos 5:21-24

Amos was voorheen agrariër. Hij maakt in zijn profetie dankbaar gebruik van beelden uit de landbouw. Het lag hem na aan het hart. Hier maakt hij de Israëlieten duidelijk dat het niet alleen maar gaat om zondagse eredienst, maar dat die dienst ook doorgaat van maandag tot en met zaterdag. Heel de week, op alle terreinen van je leven wordt gevraagd naar je dienstbaarheid aan God en Zijn schepping.

Tips voor de pastorale praktijk

• Wees je bewust van de mogelijkheden en capaciteiten van iemand die om advies vraagt en van je eigen grenzen.
  Duurzaam boodschappen doen betekent meestal ook duurder boodschappen doen. Dat moet diegene ook kunnen betalen.
  Datzelfde geldt voor het advies aan een agrarische ondernemer. Is een andere manier van ‘boeren’ op te brengen en is de verandering verantwoord? Dat kun je als pastor niet overzien, daar zijn deskundige mensen voor nodig. En dat kun je dan wel weer adviseren.
• Wat minstens zo belangrijk is dat iemand achter een keuze staat, dat hart, hoofd en handen bij elkaar blijven.  Dat hoofd en hart, daar kun je als pastor invloed op uitoefenen.

Literatuur

• Tim Keller Goed werk- ons dagelijks werk en Gods plan voor de wereld, 2012, Uitgeverij van Wijnen, Franeker.
• Harry Kunneman, Voorbij het dikke ik, 2009, Uitgeverij SWP, Duivendrecht.