Premium

Preekschets Klaagliederen 3:22

9e zondag van de herfst

Klaagliederen 3:22

‘Genadig is de Heer: wij zijn nog in leven! Zijn ontferming kent geen grenzen.’

Schriftlezing: Klaagliederen 3:22-26

Het eigene van de zondag

In deze tijd van het jaar staat het Koninkrijk centraal. Dat Koninkrijk is already but not yet. Onder ‘Koninkrijk’ versta ik een wereld die veranderd is in een samenleving van gerechtigheid en vrede en vreugde, naar Gods bedoeling. De realiteit van onze wereld leert dat het Koninkrijk er nog niet is, maar de belofte dat het nabij is wel is gedaan. (Mar. 1.15) De transformatie van de wereld is hier en daar al zichtbaar en gaat door. Het uitbreken van de adventsperiode op weg naar de Kerst, direct na deze drie zondagen, benadrukt deze belofte.

Zie ook

Vorige week was het thema vertrouwen. Deze week is er aandacht voor troost, omdat in onze wereld God nieuwe wereld nog zo ver weg lijkt. Volgende week komt aan de orde: hoop, dat is verlangen dat het zal zijn.

Uitleg

Het boek Klaagliederen bestaat uit vijf liederen. Renkema pleit ervoor het boek als een literaire en goed doordachte eenheid te beschouwen, ondanks allerlei verschillen in structuur. Het heeft de vorm van een rouwklacht, die een karakteristiek metrum heeft om het wenen om de doden ook in de vorm te laten klinken: 3 – 2. De drie langere ‘beginheffingen’ geven het begin van het wenen aan, de twee kortere ‘slotheffingen’ het uitsnikken daarna.

De nood die geklaagd wordt na de verwoesting van de stad en de tempel en de deportatie van een deel van de bevolking. Het leed van en de teleurstelling, het verdriet van mensen jong en oud, vrouw en man, de bitterheid en het verlangen naar het ingrijpen van God maakt het boek een unieke tekst. Het zoeken naar het waarom van deze verwoesting vraagt om een antwoord. Ook de vraag of God nu ook de stad en het volk heeft losgelaten? Kunnen we ons nog wel tot God richten?

Het is waarschijnlijk dat de tempelzangers, die waren achtergebleven, de taak van troost en het zoeken naar antwoorden op zich hebben genomen, nu de priester en profeten er niet meer zijn. Het eerste antwoord is: wij hebben niet geluisterd naar de profeten. De verwoesting is onze eigen schuld. Daarna klinkt in 2:17: ‘als God de vijand de macht heeft gegeven om de stad te verwoesten, dan kan Hij haar ook weer opbouwen’. Nu durft men zich weer tot God te wenden in klacht en gebed en geloof.

In vers 3:22 klinkt nieuw vertrouwen in God in het besef van het leven dat er nog steeds is. Dit wordt opgevat als een bewijs van de trouw en goedheid van God.

Het eerste woord van 3:22 vertelt over de gunstbewijzen van God: hesdei adonai (חַֽסְדֵ֤י יְהוָה֙). Dit woord draagt verschillende aspecten in zich. Ten eerste gaat het erom dat de daden waar het om gaat geen verplichting zijn, daarom gunst. Vervolgens gaat het om krachtige daden, dus niet de manier waarop of de intentie waarmee wordt gehandeld. En ten slotte draagt het het idee van bestendigheid en trouw. Het is niet beperkt, of gebonden aan tijd. Deze drie aspecten gelden in het gedrag dat ontstaat in een relatie tussen mensen. In de relatie met God wordt dit uitvergroot naar de daden die God uit liefde, trouw, goedheid en warmte met kracht verricht voor het volk. Het volk is trouweloos geweest. Toch ontstaat troost en hoop omdat men kan vertrouwen op God.

Het gevolg van deze trouw is dat ‘wij‘ nog leven en de oorzaak van de trouw is de barmhartigheid van God die geen einde kent, zoals de tweede helft van het vers vertelt.

In vers 23 wordt verwezen naar de ochtend. In een situatie van nood is de ochtend het moment om de uitdagingen van de dag te overzien, te bidden en te danken, als is het maar voor de nieuwe dag. Het woord voor trouw aan het eind van het vers (emoena) wijst op de bestendigheid, waarheid en vastheid van de trouw van God in zijn relatie met mensen.

Dit leidt tot het besef bij de mens dat hij op God kan vertrouwen en hopen. Dat hij God moet zoeken en wachten op bevrijding, zoals tot uitdrukking komt in de verzen 3:24-26. Dit is een oprechte belijdenis in een reële situatie van grote ellende, een bijna existentieel besef.

De vertaling van de NBV ‘ik besef’ is heel zwak ten opzichte van de grondtekst die schrijft: ‘met heel mijn wezen zeg ik’. Dit is niet een uitdrukking van gevoel, maar van een lichamelijke beleving.

‘Troosten’ is in het Hebreeuws ook een heel fysiek werkwoord, wat ‘zwaar ademen’ betekent. Een ander troosten begint met mens naast mens te zijn in het besef dat ademen leven betekent, mee ademen brengt een ander weer tot leven.

Voor de prediking

Het is niet reëel om te verwachten dat ons leven vlekkeloos, zonder moeite en verdriet verloopt. Persoonlijk kennen we allemaal situaties waarin we behoefte hebben aan troost. Werkelijk getroost worden kan als je zelf de tijd, de ruimte en het geduld hebt je pijn te doorstaan. Het is een proces dat de moeite waard is. Je kunt nieuwe ruimte om te leven ontdekken. De vraag naar ‘waarom treft mij dit?’ kan omgebogen worden naar ‘waarom ben ik de moeite waard?’.

Het hele verdriet doorleven is wat ook in Klaagliederen gebeurt. Het blijkt een creatief proces, niet alleen voor de zangers, maar voor de mensen van de stad die worden beschreven en hun verhaal delen.

Verdriet en boosheid om het onrecht in de wereld kennen we ook. De beelden komen dagelijks onze huiskamer binnen. In veel gevallen kunnen we ook niet zo veel doen, behalve het onrecht aan de kaak stellen. We horen nu om ons heen vaak ‘we zullen ze krijgen’. Dat is boosheid over onrecht dat ‘ons’ wordt aangedaan. Als we over onrecht durven vertellen, onze eigen rol daarin zien en onder woorden brengen wat zou moeten veranderen, kunnen we net als in persoonlijk verdriet ruimte voor leven ontdekken.

Geloof, en daarmee verbonden vertrouwen in Gods nieuwe wereld, is dan niet een lapmiddel. Het ontdekken en belijden van Gods bestendige trouw gaat samen met het besef dat wij voor God de moeite waard zijn; en dus ook voor elkaar. Gerechtigheid en vrede zijn niet realiteit, misschien wel helemaal nergens te bekennen, maar de ontdekking de moeite waard te zijn geeft visie op toekomst en maakt ons creatief. Misschien hebben we puinhopen en lijden nodig om tot dit besef te komen. Daar zit een negatieve kant aan: nood leert bidden. Maar ook een positieve: in het lijden is God aanwezig en aan het werk om relaties te herstellen. Daar ontdekken we de verbondenheid van ons bestaan met God.

Voor de kinderen

In de kerk ligt ergens een stapel blokken, niet netjes gestapeld, een beetje een puinhoop. Vraag aan de kinderen: wat zou je bouwen voor de stad/het dorp, waarvan alle mensen blij kunnen worden. Wie heeft een idee? Maakt niet uit wat? De tieners kunnen hierin meedenken, maar kunnen ook samen een plan maken voor een plek om te wonen waar het goed is voor alle mensen.

Liturgische aanwijzingen

Poëzie en muziek kunnen heel troostend en helend werken. Er is vrijheid om die taal te horen zoals je nodig hebt. Een gedicht of muziek kunnen deel uitmaken van de liturgie.

Als evangelielezing past Mattheus 6:31-34. Vooral de aansporing ‘Zoek eerst het koninkrijk van God en zijn gerechtigheid’ (6:33). Dit vers past bij het ontdekken van een nieuwe visie (zie voorgaande). Onze reacties op onrecht, vreemdelingen, geweld etc. zouden heel anders zijn, als we eerst het koninkrijk zoeken. We krijgen een andere bril op om naar de samenleving en ons eigen leven te kijken. Geen rozerode bril, maar een bril die wijst naar leven. Het is ook meer dan een bril, het wordt een levenshouding.

NLB 315 past bij de tekst uit Klaagliederen. De thema’s troost, trouw van God, de ontdekking van nieuw leven, door gewone mensen, ondanks alles, komen allemaal aan de orde.

De aanwezigheid en daadkracht van God wordt bezongen in NLB 275, waarin ook de beweging naar het koninkrijk aan de orde komt.

In het gebed kan aandacht gevraagd worden voor leed: persoon en in de wereld. Het gebed verbonden aan de pelgrimage van gerechtigheid en vrede van de Wereldraad van kerken vormt een mooie afsluiting voor elk gebed: God van leven, leidt ons op wegen van gerechtigheid en vrede (naar Lucas 1:79)