Preekschets Marcus 1:14-15

8e zondag van de herfst

‘De tijd is aangebroken, het koninkrijk van God is nabij: kom tot inkeer en hecht geloof aan dit goede nieuws.’

Marcus 1:15

Schriftlezing Marcus 1:14-15

Het eigene van de zondag

Deze tijd van het jaar staat het Koninkrijk centraal. Dat Koninkrijk is already but not yet. De belofte van het goede nieuws spreekt uit dat het Gods nieuwe wereld nabij is, en dat de transformatie van onze wereld al hier en daar zichtbaar is. De realiteit van de wereld waarin wij leven vertelt ons echter dat het Koninkrijk nog ver weg is.

Zie ook

Als thema’s voor de komende drie zondagen kies ik “vertrouwen dat het Koninkrijk nu al is”. De komende twee zondagen komen aan de orde: troost, hoop en verlangen (zie: Preekschets Klaagliederen 3:22 en Preekschets Lukas 1:78-79). Troost, omdat in onze wereld God nieuwe wereld nog zo ver weg lijkt – en hoop en verlangen, dat het zal zijn. De thema’s zijn niet helemaal van elkaar te scheiden, maar per zondag is er een ander accent.

Uitleg

De twee verzen vormen de afsluiting van de eerste perikoop van het Evangelie naar Marcus. Deze perikoop legt een verband tussen de komst van Jezus en wat al geschreven is in de Schrift, specifiek in Jesaja. De verhouding tussen het werk van Johannes en Jezus is dat van wegbereider en de Weg oftewel: de boodschapper en de Boodschap. Jezus is niet alleen de Verkondiger, Hij is ook de Verkondiging zelf.

Het beeld van vervulling, dat wordt opgeroepen door het citaat uit het Oude Testament, wordt weer opgenomen in vers 15. Dit vers verhaalt het eerste woord dat Jezus spreekt in dit Evangelie! Vervulling betekent “nu is het zo”. De tegenwoordige tijd van het participium van verkondigen en het constaterende van het perfectum van “het is vervuld”, geven perspectief aan de taak van Jezus. Echter, ook het vervolg krijgt perspectief. Het Koninkrijk dat gekomen is, wordt verteld in het vervolg van wat Jezus doet. Zijn leven, te beginnen met zijn doop, krijgt vorm in wat Hij doet en onderwijst, en loopt uit op dood en opstanding. De tegenwoordige tijd van het werkwoord verkondigen geeft aan dat het hele leven van Jezus verkondiging is. Hij leeft dat het Koninkrijk ‘is’ in de realiteit. De aankondiging vertelt zo de aankomst van het Rijk.

Na vers 15 treffen we Jezus aan die zijn nieuwe Rijk begint door het bijeenroepen van een gemeenschap. Het is een gemeenschap van mensen die hun ‘oude’ leven verlaten en een nieuwe weg inslaan. Tegelijk is de wereld nog niet veranderd. Marcus houdt de spanning tussen nu en nog niet in stand, maar maakt daardoor duidelijk de impact van zijn boodschap. Het woord kairos verwijst hiernaar, het beladen snijpunt in de tijd.

Na de inleiding komen de thema’s van de aangebroken tijd en de expliciete oproep tot bekering niet meer aan de orde. Het hele vervolg van dit evangelie stelt ze echter impliciet aan de orde. De lezers weten nu wie Jezus is, dat Hij Gods Geest heeft ontvangen en handelt in de kracht van die Geest. Ze weten hoe God over Jezus heeft gesproken en dat Hij een overwinning op de duivel heeft behaald. De boodschap over het Rijk en de oproep tot bekering klinkt uit alles wat Jezus doet en hoe Hij mensen tegemoet treedt.

Voor de prediking

Spanning in de tekst ontstaat door de termen die in onze oren een hele lading van betekenis meekrijgen en misschien juist daardoor voor vele hoorders bijna onbegrijpelijk of ongrijpbaar zijn.

De term Koninkrijk klinkt vaag. De Bijbel in Gewone Taal maakt er ‘Gods nieuwe wereld’ van. Deze term roept meteen de vraag op naar wat er met de oude wereld (de wereld van nu) gebeurt. Ook wordt wel gesproken over ‘Gods wereld van Liefde’, wat als nadeel heeft dat de oproep tot bekering of ommekeer bijna verdwijnt.

Het Koninkrijk van God wordt in het evangelie 15 keer benoemd. Daarnaast 5x koninkrijk zonder toevoeging ‘van God’. Hier is ook geen verbinding met Gods Rijk. De laatste keer wordt het genoemd in Marcus 15:43. Daar wordt van Josef van Arimatea gezegd dat hij ‘zelf ook de komst van het Koninkrijk van God verwachtte’. De volgelingen van Jezus zijn dus de mensen die zijn verkondiging horen en aannemen.

Dit alles brengt mij er toe het ‘Koninkrijk’ op te vatten als de wereld, die door een proces van transformatie veranderd is in een samenleving van gerechtigheid en vrede en vreugde, naar Gods bedoeling. Bekering betekent dan afstand nemen van de manier van leven die je hebt, in ruime zin: overtuiging, sociale relaties en de geaccepteerde structuur. Het vraagt om de verandering die God nu inzet te volgen in vertrouwen dat Zijn Rijk is.

Jezus verkondigt dat het Koninkrijk is. Dat is moeilijk te geloven voor mensen die nu leven. Het onrecht en geweld in de wereld lijken alleen maar toe te nemen. Hoe kan dat als we geloven dat het Rijk al is begonnen?

De cyclus van het kerkelijk jaar voert ons van begin naar eind. Maar we gaan die cyclus in het geloof dat God een nieuw begin heeft gemaakt en vasthoudt aan dat begin. Het maakt niet uit of de uitgestoken hand die God biedt in Jezus wordt afgeslagen.

Het vertrouwen dat het Koninkrijk is geeft kracht waar de wereld mensen liever neerslaat. Het besef dat een mens nu al als burger van Gods nieuwe wereld kan leven, maakt dat we de systemen van onrecht en geweld kunnen herkennen. Dat helpt ons om te kiezen en de voorkeur te geven aan de autoriteit van Christus. Zo worden we vrij, ook al is dat niet altijd een gemakkelijke vrijheid.

Het vertrouwen dat het Koninkrijk zal zijn geeft hoop en moed. Het beeld van hoe het leven zal zijn als er geen onderscheid meer wordt gemaakt tussen mensen, als heersers en geweld niet meer kunnen onderdrukken, als er genoeg is voor iedereen, zet ons in beweging. Jürgen Moltmann legt dit uit in zijn boek Ethik der Hoffnung en noemt Martin Luther King als voorbeeld.

Voor de kinderen

Vertrouwen is geen gemakkelijk thema voor kinderen. In de tijd waarin al veel reclame zich richt op kinderen kan wel gevraagd worden naar welke boodschap je gelooft. Voorbeeld: lego poppetjes die een brand blussen: dat wordt pas waar als je je inleeft en dan nog blijven de poppetjes star. Je kunt vragen waarom het speelgoed toch leuk is. En dan verwijzen naar de eigen fantasie die het speelgoed leuk maakt, om al te beleven wat ze misschien zelf zouden willen doen. Is er ook speelgoed waarvan de reclame zegt dat het goed is, maar dat verschrikkelijk saai is als je het hebt.

Tieners zouden gevraagd kunnen worden zelf een goede boodschap op te stellen in de vorm van een reclamebericht over een onderwerp waar hen bezig houdt, bijvoorbeeld naar aanleiding van hun Whatsapps van de afgelopen dagen.

Liturgische aanwijzingen

Het is mogelijk de lezing uit het Marcus-Evangelie te verlengen tot en met vers 18. Hier wordt duidelijk wat de komst van het Koninkrijk inhoudt: het aangaan van relaties. God – mens in en door Jezus en mensen onderling door de gemeenschap die ontstaat. Het geeft ook een beeld van het verlaten van je oude leven: bekeren of omkeren. Loslaten wat je altijd al deed in de bestaande patronen en met het visioen van het Koninkrijk verder gaan.

Uit het Oude Testament past psalm 89 goed bij de tekst, en daarvan de onberijmde verzen 1-3, 14-17, 47-53. Psalm 89 is een echt ‘en-toch’ psalm.

Lied 538 (NLB), Een mens te zijn op aarde, past bij deze tekst. De spanning in de situatie van de mens, leven in de realiteit van de wereld maar wel in het vertrouwen op God, wordt belicht. Lied 321 (NLB) spreekt in beelden van het Koninkrijk. Vers 7 wijst op hoe in dit leven vertrouwen vorm krijgt te midden van de gebrokenheid.

In het gebed kan een beroep worden gedaan op de Heilige Geest om ons inzicht te geven in hoe wij nu al als burgers van het Koninkrijk in het leven kunnen staan. Het gebed van de pelgrimage van vrede helpt daarbij: God van liefde zet onze voeten op wegen van gerechtigheid en vrede. Wij mogen onszelf laten veranderen om die weg te leven.

Geraadpleegde literatuur

• Adela Yarbro Collins, Mark: A commentary on the Gospel of Mark, Hermeneia reeks, Minneapolis: Fortress Press, 2007.

• Timothy J. Geddert, Mark, Believers church Bible commentary, Scottdale, Pennsylvania: Herald Press, 2001.

• Jürgen Moltmann, Ethik der Hoffnung, Gütersloh: Gütersloher Verlaghaus, 2010. De inleiding geeft aan hoe hoop mensen in beweging zet op een weg van gerechtigheid en vrede. De vierde paragraaf vertelt over Martin Luther King en hoe zijn handelen transformatief werkt.