Preekschets Lukas 1:78-79 – Laatste zondag van het kerkelijk jaar

10e zondag van de herfst, laatste zondag van het liturgisch jaar

Lucas 1:78-79

Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God
zal het stralende licht uit de hemel over ons opgaan
en verschijnen aan allen die leven in duisternis
en verkeren in de schaduw van de dood,
zodat we onze voeten kunnen zetten op de weg van de vrede.

Schriftlezing Lucas 1:78-79

Het eigene van de zondag

In deze tijd van het jaar staat het Koninkrijk centraal. Dat Rijk is already but not yet. Ik versta onder ‘Koninkrijk’ een wereld die veranderd is in een samenleving van gerechtigheid en vrede en vreugde, naar Gods bedoeling. De realiteit van onze wereld leert dat het Koninkrijk er nog niet is, maar er is ook de belofte dat het nabij is (Marcus 1:15). De transformatie van de wereld is hier en daar al zichtbaar, en gaat door. Het uitbreken van de adventsperiode op weg naar de Kerst is, direct na deze drie zondagen, benadrukt deze belofte.

Zie ook

Dit is de derde preekschets uit deze serie. Na de thema’s vertrouwen en troost komen nu hoop en verlangen naar het komende Koninkrijk aan de orde.

• Preekschets Marcus 1:14-15 (1^e preekschets uit deze serie)

• Preekschets Klaagliederen 3:22 (2^e preekschets uit deze serie)

Uitleg

De regels vormen het slot van de lofzang van Zacharia, waarin de trouwe gunstbewijzen van God aan het volk worden genoemd, die nu een vervolg krijgen in nieuw leven: Johannes de wegbereider en Jezus de Bevrijder. Het is een geschiedenis van mensen onderweg: het volk, en de Messias die letterlijk onderweg is naar de aarde en binnenkort geboren zal worden.

In de uitleg bij Klaagliederen 3:22-26 kom ik tot de conclusie dat het belijden van ons vertrouwen in God een fysieke daad is. Niet alleen hoofd en hart, maar ons hele wezen. In Lucas 1:78 wordt gesproken over ‘de liefdevolle barmhartigheid van God’ in fysieke termen: de ingewanden, waar emoties en gevoelens van compassie en liefde worden geplaatst. De beschrijving is opvallend: op een persoonlijke en bijna experimentele manier wordt de barmhartigheid van God beschreven en benoemd als bron voor bevrijding.

Een ander belangrijk woord is ‘het stalende licht uit de hemel’ (anatolè). Het is een verwijzing naar Jeremia 23:5, Zacharia 3:8 en 6:12 in de betekenis van ‘ontspruiten’ en ‘telg’. Het verwijst ook naar Numeri 24:17, waar een ster verrijst. Dit doet ook denken aan Jesaja 11:1, hoewel daar andere woorden worden gebruikt. Hier Griekse woord anatolè wordt gebruikt voor sterren die verrijzen, voor een nieuwe morgen (Klaagliederen 3.23!). Hier in Lucas 1:78 door de verbinding met ‘uit de hemel’ kan het worden vertaald met de Messias van God als terminus technicus of het stralende licht uit de hemel zoals de NBV doet.

Het uitkijken naar de geboorte van het Kind, dat de Messias zal zijn en het verlangen naar Gods heerschappij (een wereld van gerechtigheid en vrede) komen tot uitdrukking in de lofzang. Het is een combinatie van verwachting en vertrouwen, van hoop en verlangen.

Hoop en verlangen zetten mensen op een weg naar het koninkrijk toe. Niet als actieplan, maar in het vertrouwen dat we daarnaartoe op weg zijn, zoals de lofzang aangeeft: we zijn mensen onderweg.

Dit sluit aan bij de pelgrimage van gerechtigheid en vrede, die de Wereldraad van Kerken in 2013 in Busan is gestart. Het is een weg van-, niet een weg naar-, om aan te geven dat het niet werkt als we constant actieplannen maken, die ons bij onze onmacht brengen en vaak ook weer onrecht veroorzaken.

De weg is een spirituele reis en bestaat uit drie trajecten: via positiva, via negativa en de via transformativa. Het is niet de weg van het individu, maar van de gemeenschap, liefst zo breed mogelijk. De eerst stap is verwondering, het besef van de oerzegen, de schepping. Verwondering bestaat in het ontdekken van het mooie, dat geluk geeft, maar ook van het donkere, dat sprakeloos maakt. Verwondering maakt dat we ons kunnen bevrijden van wat gewoon is en nieuwe oplossen kunnen vinden. Dit is niet een houding van zoeken, maar van vinden en gevonden worden: het goede dat we ervaren was er al voor ons. Verwondering is lofzang van het doorbreken van het licht.

De via negativa is de weg van het loslaten, die we pas kunnen beginnen in de verwondering. Het is een weg van bevrijding van het beeld dat we door onze cultuur en gewoontes als vanzelfsprekend beschouwen. Het is ontdekken van de verwoesting van de schepping en haar schoonheid, het ontdekken van geweld en macht en het onrecht dat daardoor ontstaat, het ontdekken van de Godverlatenheid, de verwoesting van leven. Bij deze weg hoort ‘de donkere nacht’ als symbool. Het is de weg gaan die Jezus ging.

Deze weg leidt tot de via transformativa, waarin we bevrijd van het beeld van ons ik, nu een beeld in Christus kunnen krijgen. Het is de weg van geheeld worden en als geheelde anderen kunnen helen. Vanuit de Godverlatenheid gaat het leven over in een leven ‘in God’. Er ligt een nieuwe weg open van een wereld van mensen die samen ademen, zich bewust van hun mens zijn als schepsel van God. De veranderde levensweg uit zich in verzet. Het belangrijkste wapen is, ‘dat we er geen hebben’ (Martin Luther King). Teken op deze weg is de regenboog, die aangeeft dat de schepping niet te gronde gaat.

Voor de prediking

Hoop en verlangen naar het Koninkrijk maakt ons niet tot willoze en machteloze mensen, tegelijk wordt niet van ons verwacht dat we actievoerders worden. Hoop en verlangen zetten ons op de weg van het Koninkrijk, zoals hierboven beschreven.

Illustratief is het verhaal van Martin Luther King die na de gebeurtenissen rond Rosa Parks steeds meer woordvoerder werd tegen racisme. Gevolg was bedreiging en geweld, zoveel dat hij de wanhoop nabij was. Op dat moment vond hij zijn kracht in God.

De weg die de pelgrimage voorstelt brengt ons bij het wezen van ons bestaan, een leven uit en in God. Dat geeft vertrouwen. Waar verlies van vertrouwen optreedt, klinkt geschreeuw en wordt met wapens gedreigd en geschoten, een weg naar dood. Vertrouwen in God brengt ‘stil geschreeuw’ zonder geweld, met verzet tegen onrecht, maar zonder onrecht aan te doen ook niet aan de onrechtplegers. Dat geeft vorm aan hoop en verlangen.

Hoe zit het dan met ons? Als gemeente kunnen we ons aansluiten bij de weg van de pelgrimage. Oefenen in verwondering, loslaten en geheeld worden kan met elkaar, in de kringen en gesprekken.

Maar ook in ons persoonlijk leven. Verwondering in plaats van onze situatie als ‘gewoon’ beschouwen. Verdriet, verlies en lijden kennen we allemaal. De weg van gerechtigheid en vrede is niet voor een paar mensen weggelegd. Martin Luther King was ook een gewone man. Zijn verandering vond plaats aan de keukentafel in de wanhoop over alle dreigementen en angst. De verandering is ook niet bevochten maar ‘gevonden’. Het proces is een geloofsgebeurtenis, Gods werk. Geloof helpt ons vasthouden aan hoop en verlangen.

Voor de kinderen

Het is de tijd voor Sinterklaas, dus ook van verlanglijstjes. Dat geldt vast ook voor de tieners. Wat hebben ze gevraagd en hopen ze te krijgen? Hoe voelen ze zich als ze het krijgen en hoe na een week? Waarom willen ze dit zo graag hebben? Zijn er misschien ook heel originele wensen?

Liturgische aanwijzingen

Naast deze lezing kan worden gekozen voor Klaagliederen 3:55-59, waarop de roep tot God vanuit nood en het besef van Gods nabijheid indringend wordt verwoord. De uiting van vertrouwen op Gods bevrijdend handelen is tegelijk een beroep op barmhartigheid en een verlangen naar die liefde van God. Jesaja 66.12-14. Het beeld van ‘vrede als een rivier’ roept een niet te stoppen kracht op die ten grondslag ligt aan heelheid en veilige vrijheid. Gerechtigheid en vrede zullen komen.

Lied 213 heeft een mooie en bekende melodie. De thema’s passen bij de tekst. Het vierde couplet stelt de mogelijkheid tot vernieuwd leven naar mijn idee te ver uit. We mogen nu al leven alsof het Koninkrijk is. Lied 158b is een lied bij de lofzang van Zacharias. Het kan gezongen worden als inleiding op het gebed, waarbij de laatste twee regels steeds als gebedsrespons dienen.

Het gaan van de pelgrimage vraagt om begeestering. De vraag om Gods Geest die inzicht geeft in de weg die Christus ging, in wat Hij ons leert in woord en daad, die mensen de kracht geeft en de mogelijkheden die weg na te volgen en het leven te vernieuwen zou meer aandacht moeten krijgen in het gebed dan misschien gewoon is.

Geraadpleegde literatuur

• Francois Bovon, Luke 1, A Commentary on the Gospel of Luke, 1:1-9:50. Hermeneia, A Critical and Historical Commentary on the Bible. Minneapolis: Fortress Press, 2002.

• J. Renkema, Klaagliederen, vertaal en verklaard. Commentaar op het Oude Testament. Kampen: Uitgeverij Kok, 1993.

• Dorothee Sölle, Mystiek en verzet, ‘Gij stil geschreeuw’. Kampen: Uitgeverij Ten Have, 2005.

• Website Raad van Kerken over de pelgrimage van gerechtigheid en vrede.