Preekschets Psalm 16:11
Psalm 16:11
Elfde zondag na Pinksteren
U wijst mij de weg naar het leven:
overvloedige vreugde in uw nabijheid,
voor altijd een lieflijke plek aan uw zijde.
Schriftlezing: Psalm 16
Het eigene van de zondag
Zie ook zondag 17 augustus. We nemen de gemeente vandaag een stapje verder mee. In de preek voegen we elementen in uit de lectio divina, een eeuwenoude meditatieve stroming.
Lectio divina is gericht op het hóren van het Woord vanuit de stilte, om daarin Gods stem te verstaan. Ook voor deze dienst geldt dat we alles zorgvuldig opbouwen tot een eredienst voor heel de gemeente. Vandaag Psalm 16. De psalm laat zich goed verbinden met een thema van vorige week, namelijk het ‘onderscheiden’ op de geestelijke weg, en leent zich voor gemeenteleden ook voor een eerste kennismaking met lectio divina. De psalm is vol prachtige beelden, en een mooi thema voor vandaag kan zijn: ‘Een lieflijke plek aan Gods zijde’.
Uitleg
Op het eerste gezicht bestaat de psalm uit twee delen. In vers 1-4 klinkt iets van strijd tegen machten en goden. De aanhef is dan ook de bede: ‘Behoed mij, God, ik schuil bij u.’ De dichter weet van verzoeking, hij heeft die machten vereerd, maar het bracht hem verdriet (vs. 4). Hij heeft zich van hen afgekeerd, en dat bracht hem geluk (vs. 2).
In de masoretische tekst van vers 3 en 4 zijn woorden of regels weggevallen en hierover zijn in de commentaren veel tekstkritische opmerkingen te lezen. Vergelijk eens een paar vertalingen; ze geven opmerkelijke verschillen. Duidelijk is wel dat het in dit gedeelte gaat om het afstand nemen van antimachten. De realiteit hiervan sluit aan op een thema van vorige week: het onderscheiden. Pas in de godsrelatie blijft het leven bewaard, en worden wij steeds meer mens zoals bedoeld, levend in vacare Deo.
Vers 5 lijkt de hoorder mee te nemen in een nieuw gedeelte. De klank en kleur van de woorden begint te strelen. Er klinkt verrukking over de goedheid en lieflijkheid van God. De beeldtaal leidt de hoorder langs objecten en symbolen met een diepe betekenis. De levensbeker (vs. 5), als beker die gevuld is met heel ons levensverhaal met hoogtes en dieptes, vreugde en verdriet. God houdt deze beker in handen. Het lieflijke land dat mij is toebedeeld (vs. 6) opent een vergezicht. Naast tastbare en stoffelijke symbolen worden er gevoelsstromen verwoord: ik ben verrukt, mijn hart verheugt zich, mijn ziel juicht.
Sommige vertalingen vertalen ‘rechterhand’ in plaats van ‘zijde’ (vs. 11). Gods rechterhand is in het ot verbonden met kracht en sterkte. ‘Rechterhand’ klinkt steviger, ‘zijde’ intiemer. De zijde is een bijzondere plek. Je legt niet zomaar je hand op iemands zijde. Geliefden doen dat. De zijde is ook de plek van de nieren, belangrijke organen in de joodse antropologie. God is het die hart en nieren toetst, en die mijn nieren vormde (Ps. 139:13). Het is de plek waar overleggingen plaatsvinden en waar inzicht en het geweten zetelen. De Statenvertaling vertaalt vers 7b als ‘zelfs in de nacht onderwijzen mij mijn nieren’. Juist op deze plek raken in deze psalm God en mens elkaar: zijde aan zijde. Met hem aan mijn zijde wankel ik niet (vs. 8) en heb ik een altijd lieflijke plek aan zijn zijde (vs. 11).
Aanwijzingen voor de prediking
We zouden in het begin van de preek enkele opmerkingen kunnen maken over de tekstkritiek rond vers 3 en 4. Het kan ook een keuze zijn om het eerste gedeelte van de psalm te laten rusten en de preek in te steken bij de laatste regel ‘voor altijd een lieflijke plek aan uw zijde’, waarvan de echo van de lezing nog naklinkt. Van hieruit kunnen lijnen getrokken worden naar de overige verzen vanaf vers 5. De strelende woorden zetten alles in een weldadig licht. Vanuit deze sfeer lopen we in het eerste deel van de preek enkele woorden langs: de levensbeker, het lieflijke land, etcetera.
Na een aantal minuten geven we de preek een wending en leiden we de gemeente binnen in de meditatie via een aantal elementen uit de lectio divina. Dat vraagt om enkele woorden van toelichting. Men zou het volgende kunnen zeggen: ‘Gemeente, u merkt hoe rijk deze psalm is. Ik wil u en jou uitnodigen een gedeelte opnieuw vanuit de stilte te horen, en daarbij op te merken waar en hoe het woord van God vanmorgen bijzonder tot je spreekt. We zijn nu even stil, en ik nodig je uit een innerlijke houding van openheid aan te nemen, en te horen vanuit de stilte van je hart. Merk eens op welk woord of welke zin deze morgen je aandacht vraagt.’
We laten nu eerst de stilte indalen. Vanuit de stilte laten we de psalm op rustige toon klinken vanaf vers 5. Daarna zeggen we zoiets als: ‘Je hebt misschien gemerkt dat er een gedeelte was dat speciaal tot je sprak. Ik wil je uitnodigen daar nu bij te verwijlen. Proef het, zeg het stil in jezelf. Vraag je af hoe God via dit woord tot jou spreekt, wat het je geeft of van je vraagt. Als er afleidende gedachten komen, keer je weer rustig terug naar dat woord.’
Er volgt nu een meditatieve stilte van enkele minuten. Daarna kan het passend zijn de stilte af te ronden met een korte gebedstekst en om zachte meditatieve muziek op te laten komen, gespeeld door een violist, fluitist of pianist.
Liturgische aanwijzingen
We kiezen in deze dienst met minder woorden voor één lezing. In een meditatiegroep zouden we alleen het tweede gedeelte kunnen lezen, voor de eredienst kiezen we echter voor de gehele psalm. We doorweven de dienst met meditatieve muziek en liederen. De rijke noties van de psalm geven genoeg mogelijkheden om te kiezen uit verschillende bundels. Uiteraard zingen we ook de berijmde Psalm 16. Het is ook mogelijk om de Psalm afwisselend te bezingen en tot klinken te brengen: lezen vers 1-4, zingen vers 1, lezen vers 5-8, zingen vers 2, lezen vers 9-11, zingen vers 4.
Geraadpleegde literatuur
J.M. Brinkman, Psalmen 1 – een praktische bijbelverklaring
