Schilderen met licht

Vanaf de 12de eeuw gingen kerken als het ware de hoogte in. Dankzij nieuwe inzichten konden kerkmuren dunner en hoger worden, met ruimte voor langgerekte ramen waardoor veel licht naar binnen kon vallen. Deze bouwstijl werd later gotiek genoemd. Eigenlijk was dat een scheldwoord want Gotische volksstammen hadden 1000 jaar eerder het glorieuze Rome vernield.

Die hoge ramen zijn dus het hoogtepunt van een ontwikkeling die begint bij een verandering in de kerkbouw.

Het glas in die enorme ramen moest in kleine vlakken in een sterke omlijsting worden geplaatst. Zo’n raam zou anders onder zijn eigen gewicht in elkaar zakken. Dat was op zich al een technisch hoogstandje. Het maken van gekleurde voorstellingen op glas was minstens zo vernuftig. Eerst moet een ontwerp worden gemaakt dat in de praktijk uitvoerbaar is. Voor het schilderen op glas is kennis van materialen vereist. Je moet weten bij welke temperatuur je de kleuren krijgt die je nodig hebt. De gekleurde stukken glas moeten passen in een loden omlijsting en het geheel moet bestand zijn tegen weer en wind als het op zijn plaats zit.

Kijken kost tijd

Eenmaal binnen in de kathedraal ga je zoeken naar herkenningspunten in al die ‘plaatjes’. Veel mensen merken al gauw dat ze pijn in hun nek krijgen bij het kijken. Goed kijken kost tijd; dan is het een goed idee om van tevoren informatie op te zoeken. Zo kun je een paar ramen goed bekijken. Dat loont de moeite. Je wordt veel wijzer over de ramen, die alleen nog maar mooier worden. In de kathedraal van Chartres kun je bijvoorbeeld in het raam over de gelijkenis van de verloren zoon helemaal bovenaan zien dat beide zoons toch bij hun vader aan tafel zitten.

Afspiegeling van de hemel

De kerken van de gotiek weerspiegelen de volmaaktheid van God. Ze verwijzen naar het hemelse Jeruzalem uit het boek Openbaring: alle verhoudingen kloppen daar. De hoge ramen verwelkomen het licht en daarmee de Schepper van het licht. Dat licht is Gods schildersmateriaal voor de mensen. Glas-inloodramen vertellen dan het verhaal van God en mensen in de vorm van Bijbelverhalen. Maar je ziet ook het vervolg: kerkgeschiedenis in kleur. In die geschiedenis is een belangrijke rol weggelegd voor heiligen, martelaars, bisschoppen en vorsten. Door de kruistochten komen voorwerpen uit het heilige land hiernaartoe en daarmee de wereld van Jezus, Maria en de apostelen. De kerken ontvangen drommen bedevaartgangers die deze voorwerpen willen vereren; dan zijn ruim opgezette kerken ideaal. Rondom zulke heilige voorwerpen en relikwieën doen verhalen en legenden de ronde en ook dat zie je terug in de ramen.

Afspiegeling van de aarde

Het bouwen van zulke kathedralen kostte uiteraard veel geld. Soms kwam dat als schenking; vorsten, edelen of welgestelde bisschoppen gaven daarmee een eerste aanzet tot de bouw. Ook de gilden in de steden droegen bij. Een belangrijke kathedraal trok veel mensen naar de stad en dat bevorderde de welvaart. Het is geen wonder dat die schenkers zichzelf vereeuwigd wilden zien in de kerk; daarom schonken ze bijvoorbeeld een raam met hun merkteken. Dus zijn glas-inloodramen ook een afspiegeling van de aardse werkelijkheid. Dat geldt ook voor ramen die in latere eeuwen gemaakt zijn. Modernere ramen weerspiegelen onze eigen tijd. Voor oude en nieuwe ramen geldt: neem de tijd om je te laten opnemen in Gods licht.