Verhouding van geloof en wetenschap
Gijsbert van den Brink heeft een mooi boek geschreven over de verhouding van geloof en wetenschap, toegespitst op de verhouding van wetenschap en de interpretatie van de Bijbel. Van den Brink houdt eraan vast dat geloof en wetenschap over dezelfde werkelijkheid gaan. We belijden dat God de schepper van alles is. Daarom kan er geen fundamenteel conflict tussen beide zijn. Eerder worden vanuit beide vragen aan elkaar gesteld die tot verrijking en verdieping leiden.
De waarneembare werkelijkheid
Wetenschap heeft de neiging tot sciëntisme: dat wetenschap het een en al is. Daar rekent Van den Brink mee af. Wetenschap heeft geen antwoord op alle vragen, zelfs niet op het terrein waar ze thuis is: de waarneembare werkelijkheid. Dat moet iedereen die wetenschappelijk werk doet bescheiden maken. Deze bescheidenheid is nog veel meer nodig als het gaat over terreinen die buiten het bereik van de wetenschap vallen: wat niet meetbaar en zintuiglijk waarneembaar is – en nog minder het bestaan daarvan ontkennen zoals radicale sciëntisten doen.
Kritisch denken
Bij het lezen van de Bijbel is het evenzeer nodig om kritisch te zijn. We zijn geneigd de Bijbel te lezen volgens onze bekende verhalen en interpretaties. Dat geeft veiligheid en zekerheid. Wie goed de Bijbel leest ontdekt al snel dat dit niet zo’n simpel boek is, nog gecompliceerder dan de natuur. En de Bijbel zelf daagt uit tot kritisch denken. Neem niet alles zomaar aan, ook niet wat mensen zeggen met een beroep op een Bijbeltekst. De Bijbel is niet een boek waarin eenduidig staat wat je denken moet, maar levend Woord van God, dat je aanspreekt – en je dus steeds weer uit je vanzelfsprekendheden haalt. Wat God zegt is nooit vanzelfsprekend. Dat geldt des te meer omdat Hij tot ons spreekt door mensen die een paar duizend jaar geleden leefden, in hun taal en met de karakteristieken van hun leefwereld. Voor Bijbelschrijvers gelden niet de regels van de hedendaagse wetenschap. Je schrijft rustig onder de naam van een ander. Je overdrijft getallen. Dat was toen gewoon om een boodschap duidelijk te maken. En ze schreven met de wetenschappelijke kennis van die tijd. Het zou weinig zin hebben gehad als Jeremia de mensen in zijn tijd de relativiteitstheorie van Einstein had uitgelegd zodat ze wetenschappelijk verantwoord zouden denken – en hij zich zou kunnen verantwoorden voor het forum van de wetenschap van 2021. Jeremia had wel andere dingen te doen. Hij had heel andere kritiek, radicaler dan enige wetenschappelijke kritiek kan zijn: op het leven en geloof van de mensen in Jeruzalem. Gehoorzaamheid aan God en sociale gerechtigheid zijn belangrijker dan natuurkunde.
De wetenschap is alles bepalend
Wie de Bijbel gaat lezen vanuit het paradigma van moderne wetenschap mist de kern en loopt hopeloos vast. Lezend in het boek van Van den Brink bedacht ik dat mensen die de Bijbel wetenschappelijk in alle details kloppend willen hebben eigenlijk zelf sciëntisten zijn: de wetenschap is alles bepalend. En ze denken dat ze zo de absolute waarheid in handen hebben – om zich van de radicale kritiek van de Schrift te vrijwaren. Laten ze dan vooral het boek van Van den Brink lezen – en serieus nemen, niet om de wetenschap te redden, maar om de radicale kritiek van de Bijbel die onze wereld overhoop gooit ter harte te nemen.
Lastig te omvatten
Die kritiek had wat mij betreft in het boek nog harder mogen doorklinken – net als de aporieën waarmee we geconfronteerd worden bij het lezen van de Bijbel. Er zijn gewoon teksten waar je niet uit komt. Die zon die stilstond in Gibeon – ik kan de bedoeling proberen te vatten: het gaat erom dat de hele schepping dienstbaar is aan de overwinning van Israël. Maar als die overwinning fysieke werkelijkheid is op de kaart van het Midden-Oosten is die stilstaande zon dan ook niet fysiek? En ik zie met Van den Brink nog niet zo gauw een onderliggende astronomische verklaring waarin dat mogelijk is. Of doet God soms gekke dingen – die natuurkundig niet mogelijk zijn? Maar zeg dat alleen in een tweede naïviteit en niet te snel. Het kan je beter blijven storen – zoals de rest van de Bijbel.
Maar bovenal, en daar is Van den Brink glashelder in: je kunt niet alleen de Bijbel, maar ook de natuur niet lezen zonder het paradigma van Jezus Christus. Daarmee dienen we niet alleen in de theologie rekening te houden, maar ook als we de wereld en haar volheid waarnemen en doordenken. Dat maakt ook ons eigen leven duidelijk!
n.a.v. Onderzoek alle dingen / Gijsbert van den Brink / als paperback en e-book
