Dossier: profetie

Een profeet is voor de gemiddelde Nederlander iemand die de toekomst voorspelt, of die pretendeert dat te kunnen doen. Want, zoals het voorbeeld van een weerprofeet laat zien, de bovennatuurlijke gaven van een profeet worden vaak met de nodige scepsis benaderd. Dat geldt ook voor de profeten die in verschillende religies een rol spelen, zoals Mohammed in de islam.

Gewoonlijk stellen we ons profeten voor als mensen die de toekomst voorspellen. Dit beeld is mede ontstaan door de benadering van het Oude Testament en het Nieuwe Testament als één geheel. Op grond van de vele erin aangehaalde profetieën wordt het Nieuwe Testament gelezen als exclusieve vervulling van het Oude Testament in Jezus. Dit maakt het woord ‘profeet’ verwarrend, in die zin dat de oudtestamentische profeten in feite veel meer met het heden dan met de toekomst bezig waren. Bovendien neemt profetie zoals we dat in het Oude Testament tegenkomen verschillende vormen aan. Wat voor mens is de profeet? En wat betekent dat voor het verstaan van profetie?

Het profetische is niet zomaar een onderdeel van de preek, dat naar believen kan worden toegevoegd of weggelaten. Het is een integrale factor, het ferment dat de hele praktijk van de kerk wil doortrekken, betoogt Kees van Ekris.

De profetenlezing en de evangelielezing vormen samen een fraaie combinatie van Schriftteksten. Bij Ezechiël gaat het om zijn zending in aansluiting op het roepingsvisioen in het eerste hoofdstuk. Hij is een doodgewoon ‘mensenkind’ (2,1), maar voelt zich, zoals later Jezus van Nazaret, rechtstreeks aangesproken door God zelf. 

In de periode na de Babylonische gevangenschap begint uit de profetie de apocalyptiek te ontstaan. De eerste sporen ervan vinden we bij onder anderen Ezechiël en Daniël. De profetie, en later de rabbijnse traditie, stelt het handelen van een enkeling en de gemeenschap als beslissend voor de toekomst centraal. In de apocalyptiek zijn historische gebeurtenissen niet veranderbaar. De uiteindelijke verwachtingen zijn gericht op de opheffing van de historische werkelijkheid.

Evenals de twee andere grote schriftprofeten ontvangt ook Jeremia een goddelijke roeping als profeet. Voor Jeremia is er geen uitzonderlijke verschijning in de tempel, zoals Jesaja overkomt, en ook geen duizelingwekkende overtuigende presentie van de Heer in de ballingschap, zoals Ezechiël meemaakt. Zijn roeping kent op het eerste gezicht veel minder spectaculaire elementen.

“Kunnen we het er niet over eens worden dat het oude conflict voorbij is?” Dat was Gods vraag in de voorafgaande verzen. De vorige generaties zijn er niet meer, de profeten die hen zo kritisch moesten aanspreken, zijn er ook niet meer. Kunnen wij elkaar dan nu niet terugvinden? Dan valt er een stilte. Het gesprek tussen God en de huidige generatie over de toekomst wordt pas voortgezet in hoofdstuk 7. Maar kennelijk is er in de stilte die uitdaagt tot nadenken, ook nog wat anders nodig. Eerst maar eens opnieuw leren kijken.

‘De stad is verslagen!’ Met dat bericht worden de ballingen wakker. De stad is gevallen! Een bericht dat misschien wel alle berichten samenvat. De stad is niet meer. Als het in de bijbel over ‘de stad’ gaat, dan gaat het altijd over Jeruzalem, de stad waarvandaan het grote visioen komt. Tora komt uit Sion, zo roepen de profeten. Het is de metafoor voor de plaats waar alle volkeren naartoe op weg zijn, waar het verhaal van Mozes concreet wordt. Hemel en aarde zijn geschapen voor die stad. De stad van de vrede.

Profeten komen in alle culturen en in alle tijden voor, niet minder in de wereld van het oude Nabije Oosten dan in onze eigen tijd. Ook in de Bijbel komen profeten voor.