De doop als transitie-ritueel

Handreiking

Bij de doop laat de dopeling het oude leven achter zich, en neemt hij of zij de ‘nieuwe mens’ aan. De doop markeert het moment van de transitie. Tegelijk is het een levenslang proces om Jezus werkelijk na te volgen.

Persoonlijke transitie is meer dan dat er wat verandert in je leven. Waar veranderen een situationeel gebeuren is, een gebeurtenis, is transitie eerder een psychologisch proces. Dit proces heeft drie stadia: het oude (leven) wordt losgelaten en afgesloten, waarna een neutrale periode ingaat om vervolgens over te gaan in de nieuwe fase.

Denk aan de geboorte van een kind. Dat is een verandering. Maar voor de ouders start er een transitie om echt vader en moeder te worden. Ze moeten daarvoor ook vaak door een proces van loslaten – de oude vrijheid en vrije tijd bijvoorbeeld –, nieuwe vaardigheden ontwikkelen en daar langzaam maar zeker handiger in worden, tot ze zich na een tijdje echt mama of papa voelen (een nieuwe identiteit).

Bij de doop laat de dopeling het oude leven achter zich, zoals Paulus dat verwoordt in zijn brief aan de gemeente in Kolosse – en neemt hij of zij de ‘nieuwe mens’ aan: ‘Nu u de oude mens en zijn leefwijze afgelegd hebt en de nieuwe mens hebt aangetrokken, die steeds vernieuwd wordt naar het beeld van de Schepper.’ Bij de doop doe je als het ware je oude jas uit en trek je een nieuwe aan. Dit geldt uiteraard niet voor de doop als baby, maar alleen als je bewust en weloverwogen het besluit neemt om je te laten dopen.

Witte kleren

In de vroege kerk werd aan jongvolwassenen in de tijd voor Pasen catechese gegeven over de keus om Christus in hun leven te gaan volgen. In de Paasnacht stonden zij dan in witte kleren klaar om in het donker van de nacht te worden gedoopt; de nacht van dood naar leven, de nacht van het afleggen van het oude leven en het aannemen van een nieuw leven. Met Christus gestorven en met Hem ook opstaan. Water is in de Bijbel vaak het symbool van de dood. Als Jezus over het water loopt is dat eigenlijk al een symbolisch verhaal over zijn opstanding.

Maar de dopeling gaat kopje-onder in de Naam van de Heer. Dat maakt het doopwater tot levend water. Het ritueel met het water – drie keer doopwater op het hoofd van de dopeling, in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest ofwel door onderdompeling van het hele lichaam – markeert het moment van de transitie. Tegelijk is het een levenslang proces om Jezus werkelijk na te volgen, dat voltrekt zich niet in dat ene moment van de doop.

In het Liedboek voor de Kerken staat een dooplied dat die weg van de dopeling mooi weergeeft:

Genezen

In het Nieuwe Testament staat het verhaal over een kamerling – een eunuch ofwel gecastreerde man – uit een ver land, die een boekrol van Jesaja gekocht heeft, die hij onderweg in zijn wagen leest. Maar hij begrijpt niet goed wat hij leest. Dan komt Filippus naast de wagen lopen en vertelt hem uitgebreid over Jezus’ leven, sterven en opstanding. De kamerling is erg onder de indruk en als zij langs een stroompje rijden vraagt hij om gedoopt te worden. Dat gebeurt en de kamerling ‘vervolgde zijn weg met vreugde’, staat er dan zo mooi. Op een tekening van Kees de Kort in de Kijkbijbel kun je zien dat zelfs het paard voor de wagen lacht. Zoveel algemene vreugde schenkt het leven met Christus aan de hele schepping!

De weg van de dopeling is niet alleen in het Nieuwe Testament te vinden. In het Oude Testament staat het prachtige verhaal over Naäman. Deze hoge buitenlandse ambtenaar lijdt aan een huidziekte. In zijn huis werkt een joods meisje dat op de strooptochten van het buitenlandse leger tot slavin is gemaakt. Zij weet kennelijk van de huidziekte van haar meester en verzucht dat als hij naar de profeet Elisa zou gaan in haar land van herkomst, deze hem zeker zou genezen.

Dat gaat Naäman dan ook doen. De profeet geeft als opdracht dat Naäman zich zeven maal moet onderdompelen in de rivier de Jordaan en dat hij dan genezen zal zijn. Naäman had meer en andere rituelen verwacht en sputtert tegen. Maar zijn dienaren weten hem te overreden en uiteindelijk daalt hij af in de rivier, dompelt zich zeven keer onder en komt met een huid als van een pasgeboren baby uit het water. Hij is genezen.

Beide verhalen vertellen van een transitie naar een nieuw leven. Het ritueel van de doop is een doortocht, een transitie. Het neemt de dopeling mee van oud naar nieuw, van dood naar leven, van donker naar licht, van geschonden naar vernieuwing en genezing.