Megakerk

Mozaïek: kunstwerk van gebrokenheid

Het is een evangelische kerk waar iedereen welkom is. Miranda Klaver vergelijkt Mozaïek met andere evangelische bewegingen en legt de aantrekkingskracht uit van het initiatief van Kees Kraayenoord.

Het succes van de evangelische Mozaïek kerk uit Veenendaal is onmiskenbaar. Binnen een tijdspanne van tien jaar is Mozaïek uitgegroeid tot een snelgroeiende beweging van nieuwe kerken in Nederland. En tijdens de corona-epidemie heeft de bekendheid van Mozaïek een grote vlucht genomen door de livestream die door duizenden werd en wordt bekeken. De snelle groei van Mozaïek roept vragen op: wat verklaart de aantrekkingskracht van Mozaïek en wat voor boodschap wordt hier verkondigd? Wat maakt deze kerk uniek binnen het bredere evangelische landschap? En hoe is deze kerk te situeren binnen het brede scala van missionaire initiatieven?

Mozaïek wordt gekenmerkt door kerkdiensten in een theatersetting waar eigentijdse muziek en aanbidding een belangrijke plaats innemen. In de preken klinkt een orthodoxe theologie die aansluit bij het dagelijks leven en die het geloof handen en voeten geeft. Dit komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in aandacht voor relaties, voor christen-zijn op je werk, het omgaan met teleurstellingen, en het omgaan met geld en bezit.

De aandacht voor Gods liefde voor ieder mens, de oproep tot bekering en verzoening gaat gepaard met erkenning van het lijden in deze wereld. De spanning tussen het koninkrijk dat er is en dat komende is, wordt niet opgeheven door een overspannen theologie van overwinning en succes. De naam van de kerk: ‘Mozaïek, kunstwerk van gebrokenheid’, weerspiegelt haar theologische positie. Hier wordt niet het welvaartsevangelie gepredikt maar heeft men weet van een onvolmaakte wereld waar met hoop en verwachting gebeden wordt voor het doorbreken van het koninkrijk van God.

‘De naam Mozaïek weerspiegelt de theologische positie.’

Het Kraayenoord-effect

Volgens Kees Kraayenoord, initiatiefnemer van Mozaïek, was de snelle groei van Mozaïek niet voorzien. Er was geen visie voor een megakerk of een beweging van kerken bij de oprichting. Kraayenoord wist zich geroepen om een kerk te beginnen waar iedereen welkom is. Er werden drie kernwaarden geformuleerd: aanbidding, liefde en samen de omgeving dienen.

Kraayenoord bracht de nodige ervaring mee. Een opleiding (pinkster-)HBO-theologie, een mislukt kerkplantersproject (Leiden), muziekleider in de Meerkerk (Hoofddorp) waar hij kennismaakte met het seeker-church-model van Willow Creek, en als nationaal bekende worship-leider. De invloed van de Seeker Church Movement is herkenbaar in de eigentijdse communicatie, de nadruk op gastvrijheid en de verstaanbaarheid voor nieuwkomers. Alle onderdelen van de liturgie vormen een aaneensluitend geheel waarin een kernboodschap wordt gecommuniceerd die rekening houdt met de spanningsboog van de toehoorders. Ondanks de massaliteit is er aandacht voor mensen persoonlijk, zowel op de parkeerplaats als vanaf het podium.

Door zijn biografie is Kraayenoord in staat om verschillende theologische richtingen met elkaar te verbinden. Opgegroeid in de Hervormde Kerk in Katwijk, later actief binnen de pinksterbeweging, gevolgd door een periode in een baptistenkerk kent hij de breedte van de evangelische-charismatische wereld. Daarnaast is hij zowel een getalenteerd spreker als muzikant. Deze unieke combinatie van talenten en ervaring is van grote betekenis voor de wijze waarop Mozaïek vorm gekregen heeft. Voor Kraayenoord vormen muziek en aanbidding de zuurstof van de kerk. De eigen productie van nieuwe worship-liederen heeft de bekendheid van Mozaïek versterkt tot ver buiten het Nederlandse taalgebied.

‘Voor Kraaijenoord vormen muziek en aanbidding de zuurstof van de kerk.’

Kerkfamilies

De opkomst van Mozaïek past in een bredere trend die de laatste vijftien jaar gaande is. Verschillende onafhankelijke evangelische kerken zijn door middel van kerkplanting uitgegroeid tot een omvangrijk netwerk van identieke kerken. De City Life Church uit Den Haag is uitgegroeid tot een ‘kerkfamilie’ op dertien locaties in Nederland en België. De Doorbrekers-kerk uit Barneveld houdt op vijf locaties diensten in Nederland. Ook de Hillsong-kerk past in dit rijtje: vanuit Amsterdam zijn Hillsong Rotterdam en Hillsong Brussel gesticht. De websites van deze kerken hebben grote overeenkomsten qua esthetiek, taal en vormgeving. Er zijn echter belangrijke verschillen tussen deze kerken, zowel theologisch als qua organisatiemodel. De kerken van Hillsong, City Life, en de Doorbrekers staan onder leiding van een ‘senior pastors-echtpaar’. Zij sturen de voorgangers van de zustergemeenten (campuspastors) aan. Het hiërarchische kerkmodel van City Life en Doorbrekers is gebaseerd op de organisatiestructuur van megakerken zoals Hillsong.

De organisatiestructuur van Mozaïek is anders. In Veenendaal is gekozen voor een team van vier voorgangers (twee mannen en twee vrouwen). Er is een raad van opzieners die toeziet op het functioneren van de voorgangers en de borging van de Mozaïek-cultuur. Men heeft bewust níet voor een ‘senior pastor’ gekozen, hoewel dat gezien de charismatische persoonlijkheid van Kraayenoord voor de hand had gelegen. Deze meer democratische organisatievorm is onderdeel van de visie die uitgedragen wordt in de nieuwe Mozaïek-kerken.

Missionaire groei?

De groei van nieuwe kerken is niet een bewuste strategie. Wegens capaciteitsgebrek in Veenendaal is een nieuwe kerk gesticht in Bunschoten. Andere initiatieven zijn begonnen door de vraag van potentiële kerkplanters die graag onder de naam van Mozaïek een kerk wilden beginnen in hun regio. De uiteenlopende theologische achtergrond van nieuwe voorgangers (bijv. baptist, PKN, NGK) laat zien dat de gevestigde kerkverbanden aan betekenis verliezen. Belangrijker dan theologische kwesties zoals het ambt is het gedeelde geloof in de gekruisigde en opgestane Christus. Vanuit een diepe missionaire bewogenheid voor de wereld en de kerk biedt Mozaïek ook voor voorgangers een inspirerende omgeving.

‘Aanwas van nieuwe kerken is geen bewuste strategie.’

De groei van Mozaïek heeft vooral bij omringende kerken tot onrust en kritiek geleid. Uit onderzoek is bekend dat ongeveer 80% van de toetreders tot evangelische kerken afkomstig zijn uit andere, voornamelijk gevestigde kerken. Aangezien veel gezinnen de overstap maken, is dit voor achterblijvers een groot verlies. Het zijn juist het kader en de volgende generatie die voor de vitaliteit van gemeenten onmisbaar zijn. De verhalen van toetreders laten zien dat het weggaan uit een kerkverband waar generaties aan verbonden zijn, niet lichtvaardig wordt gemaakt. Het zijn mensen die zich met hart en ziel ingezet hebben in de kerk, visie hadden voor vernieuwing maar vastgelopen zijn door de weerstand binnen de kerk of eindeloze discussies binnen het kerkverband. Weggaan uit een kerk is voor velen een verlieservaring: het leidt tot conflict binnen families en het zet sociale relaties onder druk. Een belangrijke reden om weg te gaan heeft met kinderen te maken. Trouw blijven aan de kerk kan onder druk komen te staan als de (tiener)kinderen afhaken bij de kerk. Een kerk die ouders ondersteunt bij de geloofsopvoeding kan dan de doorslag geven.

Uit onderzoek blijkt ook dat de overgang naar een evangelische kerk veelal gepaard gaat met geloofsvernieuwing. De evangelische traditie met de nadruk op persoonlijk geloof en bekering als bewuste keuze wordt gevolgd door de volwassendoop met onderdompeling. De rituele bevestiging van de geloofsvernieuwing met de geloofsdoop versterkt de breuk met de kerkelijke traditie.

Door de vele activiteiten en de manier waarop kerkdiensten georganiseerd zijn, is een grote inzet van vrijwilligers nodig. Door samen met anderen op te trekken of deel te nemen aan kleine groepen wordt het geloof samen met anderen beleefd en geactiveerd. Vanuit missionair oogpunt is het een vraag hoe de overgang van gelovigen uit andere kerken te waarderen valt. Een deel van deze groep bestaat potentiële kerkverlaters en zou het geloof kunnen verliezen zonder een kerk als Mozaïek. Anderen, die een proces van geloofsvernieuwing doormaken, worden aanstekelijke getuigen om het evangelie te delen. Behalve de groei afkomstig uit gevestigde kerken weet Mozaïek ook buitenkerkelijken te bereiken. Ongeveer 20% van de leden zijn nieuwe gelovigen die vaak door betrokkenen van de kerk uitgenodigd zijn om een kerkdienst bij te wonen. Dit aantal nieuwe gelovigen is in deze tijd bijzonder te noemen. De slogan ‘iedereen is welkom’ of ‘welkom thuis’ wordt door veel evangelische kerken gebruikt om bezoekers te verwelkomen.

Inclusieve kerk

In Mozaïek is inclusief kerk-zijn een belangrijke waarde. In tegenstelling tot bijna alle evangelische kerken worden getrouwde homo- of lesbische stellen volledig geaccepteerd. Voor functies binnen de kerk – bijvoorbeeld kringleiders of leden van het worship-team – wordt er geen onderscheid gemaakt tussen homo’s en hetero’s. Deze acceptatie binnen de geloofsgemeenschap gaat echter wel twee kanten op: echt inclusief kerk-zijn betekent dat er zowel acceptatie is voor getrouwde homo- en lesbische stellen als voor degenen die ervan overtuigd zijn dat het huwelijk bedoeld is tussen een man en een vrouw. Zelfs tot binnen het leidersteam van de kerk lopen de opvattingen uiteen. Men erkent dat deze manier van inclusief kerk-zijn een zekere spanning met zich meebrengt.

Deze vorm van eenheid met erkenning van verscheidenheid maakt Mozaïek een unieke kerk in het evangelisch landschap. Mozaïek laat zien dat een kerk met ruimte voor verschillende opvattingen mogelijk is. Het feit dat deze positie een grote groep gelovigen aanspreekt, weerspiegelt iets van de moeite en frustratie over de impasse waarin verschillende orthodoxe kerken verzeild geraakt zijn. De discussie over de positie van de vrouw in de kerk, homo’s in de kerk en het ambt is voor een deel van de evangelische protestanten een gepasseerd station. Mozaïek is in die zin te vergelijken met de ontwikkeling van de Evangelische Omroep waar gelovigen van verschillende achtergrond samenwerken en zich met elkaar verbonden weten in de navolging van Christus. Daarom is Mozaïek te typeren als een ideale ‘EO-kerk’.