Premium

Preekschets Kerst – Johannes 1:5a

Het Licht schijnt in de duisternis.

• Schriftlezing: Johannes 1:1-5 en 1:14

• Overige lezingen: Lucas 2:1-14 en 2:15-20

• Thema: Waarom vieren we Kerst?

Liturgisch kader

Met Kerst komen normaal gesproken veel mensen in de kerk. Dit jaar vieren waarschijnlijk de meeste mensen op afstand mee, via internet. Daarbij blijft gelden dat het grootste deel niet voor een ‘stevige’ preek komt met Kerst. Laat het voor iedereen toegankelijk zijn. Dat is iets anders dan simpel, laat staan kinderachtig. Het is de kunst om het oude kerstevangelie te laten spreken in deze tijd. Het zo bekende Evangelie is niet tijdloos.

Velen vinden het fijn om te zingen in de kerstdienst. Bekende liederen horen er wat mij betreft absoluut bij. Punt is in dit bijzondere jaar wel dat nog volstrekt onduidelijk is of er met Kerst in de kerken door de aanwezigen gezongen mag worden. Of moeten we ons beperken tot een koor of muziekgroep? Of tot beelden en geluid via internet? Ook in dat geval zijn bekende liederen gewenst. Bij minder bekende liederen zal een deel van de aanwezigen (onbewust) minder open staan voor de verkondiging. Met de liederen zet u een sfeer neer die meewerkt aan ontvankelijkheid – onderschat dat niet. Tegelijk kun je in de verkondiging aansluiten bij de liederen, zowel in bevestigende als in bevragende zin.
Ik vind daarom ‘Komt allen tezamen’ (Lied 477 NLB) eigenlijk onmisbaar als openingslied. Hetzelfde geldt –ondanks de tegenwerpingen bij dit lied- voor het ‘Ere zij God’ (EvLB 101) als slotlied. Als antwoordlied op de verkondiging past ‘Al wie dolend in het donker’ van André Troost (EvLB 109).
Het wil niet zeggen dat je helemaal geen minder bekende liederen kunt gebruiken. Er is een ruime keus aan kerstliederen. Maar niets is juist met Kerst meer vervreemdend voor de mensen dan moeilijk zingbare (of hoorbare) liederen Laat daarom de melodie (mede) bepalend zijn!

De centrale tekst voor de verkondiging komt uit de proloog van het Evangelie naar Johannes. Zelf vind ik het fijn en goed om eerst het kerstevangelie volgens Lucas te lezen, het liefst in twee gedeeltes. En dan voor de verkondiging Johannes 1:1-5. Voor velen klinkt alleen de lezing uit Johannes te abstract, te filosofisch en het risico is te groot dat mensen dan al afhaken. Bovendien –minstens zo belangrijk- maakt Lucas om zo te zeggen concreet, wat Johannes verkondigt en kunnen wij bij beiden aansluiten in hun eigenheid.

Uitleg

Mijn ervaring is dat mensen niet naar de kerstdienst komen om een mooie en diepgaande exegese te horen. Men wil het oude en bekende Evangelie horen. Tegelijk niet een Evangelie dat mooi klinkt, maar tijdloos is of zou zijn wanneer de mens en situatie van nu niet een plek zouden ontvangen. Wie de teksten beklopt en beluistert en wie zichzelf en de mensen met wie je te maken heb goed kent, die komt tot een ‘in elkaar vlechten’ van Bijbeltekst en hoorder, van uitleg en toepassing zo u wilt.

Punten bij de uitleg:

Lucas zet zeker het begin van zijn Evangelie in een historisch kader. Niet zomaar.
De hoge God (‘in de hoogste hemel’, Lucas 2:14) komt in onze laagte, uit liefde.
Opmerkelijk is de tegenwoordige tijd bij Johannes: ‘Het licht schijnt in de duisternis.’
Johannes ‘speelt’ met licht en duisternis, door heel zijn Evangelie heen. Het is aan de verkondiger hoe diep u daarop wilt ingaan.

In mijn luisteren naar en mediteren over de teksten vielen deze punten mij op. Het is volgens mij altijd een heen en weer tussen exegese en de vragen van deze tijd en van uzelf/mijzelf. Met dit voor ogen (ongetwijfeld ook al dan niet bewust versterkt en gestimuleerd door wat u opvangt aan geluiden in de samenleving en in het contact met mensen) is de preekschets tot stand gekomen.

Mij viel bijvoorbeeld op dat de herders na de prachtige nacht weer teruggaan het gewone leven in. En ik bleef erbij hangen dat je bij Johannes niet hoort dat het licht de duisternis opheft en verdringt. Waar je vaak van mensen de vraag hoort –in verwijtende zin of meer vragend – hoe het toch kan dat er zoveel ellende is terwijl er een God is, hoor ik hier dat Gods grootheid niet het geluk is, het succes, de winst, maar liefde: God in een stal, de Heilige in een voerbak. En in het verlengde: Jezus aan het kruis.

Aanwijzingen voor de prediking

Ik heb mij bij de preek volgend op deze schets geconcentreerd op de vraag: Waarom vieren we kerst? Je kunt ook zeggen: Is er iets veranderd met en sinds Jezus’ komst? Lucas noemt niet zomaar de namen Augustus en Quirinius (en in Lucas 1 Herodes). Je kunt zo de lijnen leggen naar onze tijd.
Ik noem het de eerlijkheid van de Bijbel. Geen valse beloften. De wereld is geen veilige wereld, toen niet; nu niet.

Johannes heeft het er, opmerkelijk genoeg, over dat het licht schijnt in de duisternis. Tegenwoordige tijd dus. En dat terwijl zoveel in de Bijbel in de verleden tijd verteld wordt, ook in de evangeliën. Het licht schijnt, nog altijd. In de duisternis, die nog altijd aanwezig is, ook nu, ook bij ons, in deze wereld. Noem de duisternis maar, de plekken waar het leven niet goed is. In deze wereld, in onze levens, in mijn hart, de duisternis van onze ervaringen.

De hoge God van het ‘Ere zij God’ van de engelen komt in Christus tot ons. Tot deze wereld, die massale duisternis-plek. Wetend dat het hem zijn leven kan kosten. Hij doet het. Omdat hij het wil. Omdat hij de wereld lief heeft. Zelf heb ik toen ik op deze wijze preekte een aantal namen genoemd: ‘Omdat hij zoveel van Margriet houdt. En van Tycho. En van Diana en van Klaas. En vul je eigen naam maar in.’

Kerst is niet het feest van onze goedheid en goedwillendheid. Kerstfeest is Christus-feest, feest van redding. De grootheid van Jezus waarover Johannes in vers 14 spreekt, zie je als je voor hem openstaat. Hij biedt zich aan, niet aan winnaars, maar aan losers. De macht van de duisternis is te groot voor ons, voor ieder van ons, voor ons als mensen gezamenlijk. Dat bewijst de geschiedenis tot op deze dag wel.