Contemplatief luisteren

Contemplatief luisteren is opmerkzaam zijn voor het goddelijke mysterie in ons leven. Het is een ontvangende aandacht. Eigenlijk een wijze van bidden, die niet met woorden gebeurt. Het gaat om een zachtmoedig luisteren, geworteld in een levenswijze.

Gods ambacht

Het contemplatieve leven kent tijden voor gebed, zelfreflectie en innerlijke stilte. In het luisteren in stilte groeit gevoeligheid voor de scheppende hand van God. De kerkvader Irenaeus van Lyon haalde inspiratie uit het scheppingsverhaal dat vertelt hoe wij gevormd zijn uit de klei van de aarde.

Want jij vormt God niet, het is God die jou vormt. Als jij het werk van God bent, wacht dan op de hand van de Kunstenaar die alles op Gods tijd doet, op de juiste tijd voor zover het jou betreft, wiens vorming wordt voltooid. Bied God je hart aan, zacht en kneedbaar, en onderhoud de vorm waarin de Kunstenaar je gemodelleerd heeft. Laat je klei vochtig zijn, anders word je hard en verdwijnt de indruk van Gods vingers. Door het oorspronkelijke ontwerp te behouden geef je je over aan je vervolmaking, want Gods ambachtelijke werk heeft de zachte klei in jou verborgen. Gods hand heeft jouw wezen gevormd. Want scheppen is een eigenschap van God, maar geschapen worden is een eigenschap van de menselijke natuur. Als jij dan aan God geeft wat van jou is, dat is, vertrouwen en overgave, dan zal je Gods ambacht ondervinden en zal je het perfecte werk van God worden.

God is de kunstenaar die ons vormt en wij zijn de klei die gevormd wordt. Hoe wij door Gods hand gevormd worden is een mysterie. Het gebeurt op een wijze die we zelf niet kunnen begrijpen. Daarom vraagt contemplatief luisteren om vertrouwen in Gods ambacht en overgave aan Gods kunstenaarschap. Wij geven God vertrouwen. God vraagt van ons om te wachten op de juiste tijd.

Vertrouwen

Contemplatief luisteren is een verkenning van hoe het is om vertrouwend in het leven te staan. We moeten dat leren door het maar gewoon uit te proberen en te ervaren hoe God ons vormt. We leren vertrouwen door zowel initiatief te nemen in het gaan van onze weg als te wachten. We ontdekken dat vertrouwen meerdere aspecten heeft. Vertrouwen in Gods ambacht. Vertrouwen in zachtheid. Vertrouwen in ieders eigenheid. Vertrouwen om in het niet-weten te blijven. Dit wordt al in de vroege christelijke traditie mystagogie genoemd. Mystagogie beoogt de ontvankelijkheid voor een begeleiding (agogie) vanuit en in een ieders mysterie (mysta). Dat mysterie mogen we God noemen.

Ik ben er voor jou

Vertrouwen is gegrond in Gods naam: Ik ben er voor jou. Het beluisteren van Gods nabijheid is voor ieder mens anders, omdat ieders levensverhaal zo uniek is. Maria en Christus hebben beiden op hun eigen manier geluisterd om te verstaan hoe God op hun leven betrokken is. Maria bewaarde al deze woorden in haar hart en bleef erover nadenken. Zij denkt na en vraagt zich af wat haar onverwachte zwangerschap betekent. Antwoorden heeft ze aanvankelijk niet. Ze mag zich toevertrouwen aan de fluisteringen van de Geest die haar vertellen dat het onmogelijke kan gebeuren. Later in het leven moet ze haar zoon loslaten. Hoe kan ze Gods aanwezigheid in dit alles begrijpen?

Christus voelde het verlangen om de eenzaamheid in te gaan om te bidden. In die stille eenzaamheid leert hij te vertrouwen. Het was voor hem een donkere weg om tot overgave te komen en diep van binnen te voelen: in Jouw handen geef ik mijn leven.

Zachtheid

Zacht is de vormende hand van God. Durven we ons toe te vertrouwen aan Gods onnoembare zachtheid die ons tot onszelf brengt? Vertrouwen betekent dat we, net als God, zelf ook zacht blijven. Niet verharden. Zacht blijven om ons te laten vormen door de goddelijke scheppingskracht. Als we verharden dan kunnen Gods vingers geen indruk in ons achterlaten. In iedere levenssituatie mogen we ontdekken wat het betekent om zacht te blijven. Wat het betekent om open te staan voor de zachtheid van het vertrouwen. Om geen hard oordeel over onszelf te vellen. En als we het perfecte werk van God worden, dan wordt daarmee niet bedoeld dat we perfect worden. Dat is onmogelijk. Niemand is perfect. Het perfecte werk van God worden, betekent dat we worden wie we ten diepste zijn. Dat je jouw eigenheid leert aanvoelen en tot uiting durft te brengen. Jouw oorspronkelijke ontwerp, jouw eigenheid, is als de zachte klei die God aan het voltooien is. En dat duurt een mensenleven lang.

Onze zachtheid wordt gevoed door stille meditatie. Door de studie van mystieke teksten. Door het lezen van psalmen en de Schrift. Door het schrijven van gedichten. Door te musiceren. Door te luisteren naar muziek. Door te kijken naar kunst. Door kunst te creëren. Door te wandelen in de natuur. Ieder van ons staat het vrij om onze eigen manier van contemplatief luisteren te ontdekken in al deze beeldende vormgevingen. We ontvangen bemoediging om onze weg te gaan. Ook al weten we nog niet hoe de weg loopt.

De mystieke weg

Door de eeuwen heen zijn mystieke teksten wegwijzers in het godsvertrouwen geweest. Mystieke teksten zijn beeldende teksten. Beelden roepen iets in ons op dat dieper reikt dan het begrijpen. Ze laten ons verstaan van binnenuit. Ze geven taal aan ervaringen waar eigenlijk geen woorden voor zijn. Zoals Irenaeus spreekt over de zachte klei, zo spreekt de joodse theoloog Martin Buber over het verlangen. Het verlangen is als de zachte klei die we toevertrouwen aan Gods ambacht. Zoals Irenaeus spreekt over het wachten, zo spreekt de mysticus Jan van het Kruis over het niet-weten. Niet-weten vraagt oefening in geduld en loslaten.

Verlangen en eigenheid

Langs welke weg jij tot God komt, kan jij beluisteren in jouw eigenheid, het inzicht in jouw ware aanleg en jouw ware verlangen. Ieder draagt iets kostbaars in zich, dat in geen ander te vinden is. Wat echter dit kostbare is in jou, kan jij ontdekken wanneer jij jouw sterkste gevoelens, jouw innigste wens, datgene in jou wat jouw diepste innerlijk beroert, waarachtig beseft.
(Martin Buber)

Contemplatief luisteren is vertrouwen geven aan onze diepste verlangens. Vertrouwen geven aan onze eigenheid. We hoeven niet te zijn zoals een ander. Onze eigenheid is onze persoonlijkheid, onze humor en ernst, onze vreugde en verdriet, onze kracht en kwetsbaarheid, onze talenten en tekortkomingen, ons gemis en ons verlangen. Soms zijn we kwijt geraakt wie we eigenlijk zouden willen zijn. Of de pijn in ons leven heeft ervoor gezorgd dat we ons verlangen hebben verstopt. In het contemplatief luisteren horen we onze diepste verlangens, onze innigste wens. God heeft het verlangen in ons gelegd om onszelf te worden.

Niet-weten als gids

Zo gaat een reiziger, om naar nieuwe gebieden te gaan die hij niet kent en waar hij geen ondervinding van heeft, langs nieuwe wegen, die hij niet kent en nog niet heeft beproefd. Zo, op dezelfde manier: hoe meer de mens vooruitgaat, hoe meer zij gaat in niet-weten. Omdat God de inspirator en gids is van deze blinde, namelijk de mens.
(Jan van het Kruis)

Contemplatief luisteren betekent in vertrouwen het onbekende tegemoet gaan. We weten niet van tevoren hóe God onze eigenheid tot uiting wil brengen. Het blijft een mysterie. En dat vraagt erom dat we in niet-weten voortgaan op onze weg. Dat we het aandurven om het niet te weten. En dat is lastig voor ons, want we willen graag controle houden. Ons wikken en wegen berust echter slechts op het kleine beetje dat we weten en dat geeft spanning. Het niet-weten, daarentegen, geeft ons innerlijke rust. We worden ontspannen en gaan vertrouwen op een natuurlijke beweging. Niet-weten wordt onze gids. Wij weten het niet, maar we weten dat God het weet. God krijgt alle ruimte om ons in liefde te begeleiden, als inspirator en gids. Want God kent en bemint ons ten diepste.

Geestelijke begeleiding

We kunnen het contemplatieve luisteren ook in een begeleidingsrelatie toepassen. Dat noemen we geestelijke begeleiding. We luisteren vanuit het besef dat God de eigenlijke begeleider is. De goddelijke bewogenheid is niet zomaar te horen, zoals wij elkaar horen. Gods nabijheid zit in de gewone belevingen, in de kleine gevoelens evenzeer als in ons diepe verdriet. In dat wat we niet gezocht hebben, en wat er toch is. In wat er toevallig op ons pad komt. In de mensen die we ontmoeten. Dat alles is deel van Gods ambacht.

Begeleider en begeleide gaan samen het niet-weten binnen. Ook de begeleider heeft immers geen vooruitzicht van de levensweg waarop iemand wandelt. Want dit is tussen God en de begeleide. Die openheid maakt het mogelijk om oordeelloos te luisteren. We luisteren met vertrouwen. Vertrouwen dat ook wanneer het leven weerbarstig is, iemand een weg zal vinden. Vertrouwen dat God een weg mogelijk zal maken. We luisteren naar gevoelens die opkomen in de weerbarstigheid in ons leven. Tussen de woorden luisteren we naar verlangens. Mogelijk is iemand zich nog niet bewust van het verlangen omdat verdriet intens is. In het luisteren horen we onder het verdriet waartoe het verlangen uitgaat. Het verlangen dat God wil beantwoorden. Dat is een andere manier van kijken en luisteren dan we gewend zijn. Ons hele leven oefenen we ons in het luisteren naar het verlangen dat door God in onze natuur is ingeschapen.