None

Leven na de dood

De Bijbel spreekt niet met één stem over het leven na de dood. Er is een waaier aan voorstellingen in het Oude en het Nieuwe Testament. In dit nummer wordt een aantal cruciale teksten, waarin die voorstellingen verwoord zijn, in beeld gebracht. Van de onderwereld, naar de opstanding der doden, en de ‘heks’ van Endor; we proberen in deze aflevering de volle breedte van het spectrum aan te stippen.

Onze redactievoorzitter Klaas Spronk neemt ons in zijn artikel ‘Dood is dood’ mee in het schimmenrijk en de onderwereld. Wat kunnen de oudtestamentische teksten ons leren over de dood, en hoe kunnen we in dat licht de relatie tussen God en mens zien? Aan de hand van onder andere Prediker en Job kijkt Spronk naar de onderwereld; Sheol. De vraag die ook opkomt bij het bespreken van de dood en het eventuele leven daarna, is hoe die dood toch eigenlijk is ontstaan.

Miranda Vroon-van Vugt schrijft over het verhaal ‘Saul en de vrouw die geesten beheerst in Endor’, dat we kennen uit 1 Samuël 28. In dit verhaal komt Saul in Endor om met de reeds gestorven Samuël in contact te treden en hem te raadplegen. Traditioneel staat de vrouw in Endor bekend als ‘de heks van Endor’, is dat een terechte titel voor deze vrouw en haar taken? We lezen dat over het oproepen van geesten in diverse teksten een verbod te vinden is, al zijn er ook teksten waarbij die verboden praktijk gepraktiseerd wordt. Vroon-van Vugt laat ons een aantal van deze teksten zien en vergelijkt de communicatie met tussenpersonen ook met tradities uit de omgeving van het volk Israël.

Het boek Daniël, geschreven in de Hellenistische periode en waarschijnlijk geworteld in tradities uit de Perzische tijd, beschrijft hoe JHWH aan het einde der tijden zal ingrijpen. Het bevat bovendien een invloedrijke beschrijving van hoe de gestorvenen aan het einde der tijden opnieuw tot leven gewekt zullen worden: de eschatologische opstanding van doden. Jan Willem van Henten bekijkt de ‘Opstanding uit de doden als apocalyptisch motief in Daniël 12’, een fenomeen dat in het Nieuwe Testament opduikt en voor het vroege christendom van groot belang bleek. Aan de hand van de betreffende passages in Daniël laat Van Henten zien waar de opstanding uit de doden vandaan komt, en hoe de teksten in het boek Daniël daarbij een rol spelen.

In zijn artikel ‘De rijke man en Lazarus in Lucas 16:19-31’ leidt Alexey Somov ons langs het verhaal dat we in Lucas 16 lezen. Jezus vertelt in een parabel over de arme Lazarus die bij het huis van een ongenoemde rijke ligt te bedelen. Na hun dood worden de rollen omgedraaid: de rijke wordt gestraft en Lazarus komt in de schoot van Abraham terecht. Moet dit verhaal gelezen worden als beschrijving van een individueel oordeel direct na de dood? Somov laat zien wat we kunnen zeggen over de rollen die de rijke man en Lazarus vervullen in het verhaal en hoe dit in verbinding staat met andere verhalen en gedachtes die we kennen vanuit de Bijbel en omliggende culturen van die tijd.

In het artikel ‘De dood van de dood in Openbaring‘ laat Bert Jan Lietaert Peerbolte zien hoe Johannes in zijn visioenen met de dood, en met name de dood van de dood omgaat. Het boek Openbaring beschrijft een complex eschatologisch scenario, waarin Jezus Christus zal komen om een duizendjarig rijk te installeren, waarna de tweede dood zal komen over de mensen wier namen niet geschreven staan in het Boek des Levens. Uiteindelijk loopt de komst van de tweede dood uit op de dood van de dood zelf. Hoe spreekt Openbaring over de dood? Hoe moeten we de complexe beschrijving van het einde der tijden opvatten?

We sluiten de aflevering af met een artikel van Jürgen Zangenberg, die in het artikel ‘Tussen wereld en onderwereld’ ons meeneemt in een prachtige uiteenzetting over de rituelen rondom de dood. Van het oude Israël, naar de rituelen in het vroege christendom; wat weten over de begrafenisrituelen en wat vertellen die ons over de voorstellingen van de dood en het voortbestaan daarna? Begrafenisrituelen kunnen maatschappelijke ideeën over de dood en het lot van de gestorvenen weerspiegelen, al laat Zangenberg ook zien dat er nogal wat complicaties om de hoek komen kijken bij het reconstrueren van de begrafeniscultuur.

Gerard van Broekhuizen verzorgt zoals we gewend zijn een Bijschrift, waarin het verhaal van de rijke man en Lazarus een fijne verdieping krijgt vanuit het beeldende perspectief. Hij schrijft daarnaast ook een recensie aangaande de ‘Elementaire Deeltjes: de Bijbel die door onze eigen redactieleden Klaas Spronk en Bert Jan Lietaert Peerbolte geschreven is.

Het leven na de dood, zoals gezegd is er een veelvoud aan gedachtegoed te vinden in de verschillende boeken van het Oude en Nieuwe Testament. Voor u als lezer dé gelegenheid om de verschillende voorstellingen uit te diepen. Geniet van dit leven, dit nummer en de uiteenzettingen over het leven na de dood!

Yanniek van der Schans is theoloog, gespecialiseerd in de taalkundige variatie in het Bijbels Hebreeuws, en daarnaast ook thuis in het filosofisch-theologische veld. In het dagelijks leven is zij werkzaam als studentpastoor bij de PKN, en staat ze voor de klas in Mijdrecht als docent Levensbeschouwing.