Voorgangers die een toontje lager moeten inzetten

Maandag is de dag van de Theologenblog; een actuele blog uit de pen van een richtinggevend theoloog. Deze week is dat Klaas van der Kamp die schrijft over predikanten die een misstap hebben begaan.

Klaas van der Kamp

De predikant is iemand van vlees en bloed. Hij of zij ontwikkelt zich qua gevoelens over ziel en zaligheid.

Er is in de media aandacht voor predikanten die vastlopen in hun werk. De EO zwengelde die discussie aan met het programma ‘Uitgepreekt’. De omroep wil de menselijke kant laten zien van de dominee die klem komt te zitten in het kerkenwerk. Daarachter zit de vraag of er een punt kan zijn waarop je als predikant een nieuwe kans moet krijgen. Je hebt vergeving gepredikt, mag je nu zelf ook vergeving ontvangen?

De vraag ligt ingewikkeld. Want onder het thema ‘Uitgepreekt’ gaat een lappendeken aan ontsporingen schuil. De EO laat vier mensen aan het woord: een dominee die ruziet met een kerkenraad, een dominee die ideologisch vastloopt, een dominee die een buitenechtelijke relatie krijgt en (uiteindelijk toch niet uitgezonden) een dominee die buiten zijn relatie een kind verwekt.

In kerkjuridische zin zijn de vier casussen niet met elkaar te vergelijken. Wie ideëel vastloopt, heeft een persoonlijke uitdaging, een motivatieprobleem en heeft belang bij een sparring-partner. Wie sociaal onhandig opereert in een gemeente komt bij visitatie terecht en heeft bemiddeling nodig. Wie als voorganger seksuele grenzen niet in acht neemt, belandt bij een college voor het opzicht. Laten we de drie categorieën nog eens langslopen.

Identiteit van de pastor

De ideële vragen hebben met de identiteit van de predikant te maken. De predikant is iemand van vlees en bloed. Hij of zij ontwikkelt zich qua gevoelens over ziel en zaligheid. Er zijn psychologen die zeggen dat een mens iedere zeven jaar (geleidelijk) een transformatie ondergaat – de zevenjarige cyclus. Je herschikt je leven.

Ook je blik op geloof en spiritualiteit ontwikkelt zich. Om het met Paulus te zeggen: na een periode vloeibare melk te hebben gedronken, ben je toe aan vastere spijs. Na het doordenken van de omlijnde Heidelbergse Catechismus groei je toe naar de openingen van de Doornse Catechismus; of omgekeerd.

Het hoort bij de taken van een seminarie, een classispredikant en een werkgemeenschap om met collegae de vinger aan de mentale pols te houden en te benoemen waar de verschuivingen plaatsvinden. Hoe meer je je daarvan bewust bent, hoe beter je kunt communiceren; zeker als je met een werkomgeving te maken hebt die niet noodzakelijkerwijs dezelfde veranderingen ondergaat.

Net als de burgemeester blijf je niet een leven lang op eenzelfde plaats

Je moet je als voorganger enigszins aanpassen bij wat je omgeving verwacht; of je trekt de conclusie dat je zo veranderd bent, dat het goed is te muteren van standplaats. Dan krijg je de kans om vanuit nieuwe referentiekaders je weg te zoeken. Een predikant hoort net als de voetbaltrainer en de burgemeester en de mannequin bij de beroepen die je niet een leven lang op eenzelfde plaats en op eenzelfde manier invulling geeft.

Sociale conflicten

De meeste sores die predikanten ervaren hebben te maken met onderlinge meningsverschillen, zo lijkt me. Het cynische is, dat het meestal de predikant zelf is die bemiddelt in conflicten tussen mensen. Hij of zij is een geoefend luisteraar. En het helpt als je gaandeweg tot een herschikking van waarden weet te komen, waarop ruziemakers elkaar weten te vinden.

Het wordt allemaal lastiger op het moment dat de predikant zelf één van de ruziënde partijen is. Er hangt op zo’n moment veel af van het incasseringsvermogen en de mate waarin mensen die in het conflict staan, hun meningen weten te verwoorden. Lukt het je om bij je eigen kwetsbaarheid te blijven? Dat gaat nogal eens mis. Dan heeft iemand het niet over ‘ik vind het moeilijk om…’, maar over ‘jij bent altijd zo dominant dat …’.

Als de predikant degene is die dergelijke tikken uitdeelt, kan hij of zij zich onmogelijk maken in een gemeente. Er zijn blijvende wonden geslagen. Het is lastig geworden om nog dominee voor allen te zijn, zoals je dat geacht wordt te wezen, net zoals de burgemeester en de koning gezicht moeten geven aan het geheel van de gemeenschap. Er rest bij een te ver gaande escalatie weinig anders dan losmaking van de gemeente en ruimte om het elders opnieuw te proberen.

Grensoverschrijdend gedrag

Wat tenslotte rest is de derde categorie: de predikanten die voor opzicht beland zijn en die uit het ambt worden gezet. Zij hebben zich schuldig gemaakt aan grensoverschrijdend gedrag, ze hebben vertrouwen misbruikt. Je bent als een bankier die een greep in de kas heeft gedaan, of een elektricien die draden verkeerd heeft aangelegd waardoor er spanning op het hele fornuis is komen te staan.

Hoe berekenend kan een biecht zijn?

Is er in dergelijke gevallen een pardon mogelijk? De daders worden in het EO-programma en in de media als slachtoffer geïntroduceerd. Ze vertellen hun verhaal en doen een impliciet of expliciet appèl op de kerk om de zonde te vergeven en hen weer loyaal op te nemen in de ambtelijke structuren. Er zijn toch ook teksten over vergeving ‘tot zeventig maal zeven maal’ (Matteüs 18:22)?  

Dader of slachtoffer

Ik ben terughoudend. Niet alleen uit compassie met de slachtoffers die ze gemaakt hebben. En niet alleen omwille van de geloofwaardigheid van de voorgangers in het algemeen. Maar ook omdat er bij de Bijbeltekst op vergeving een ander woord staat: ‘als hij tot inkeer komt’ (Lukas 17:3).

Wat is inkeer, wat is berouw? Inkeer is niet ‘balen van de consequenties van je gedrag’. Hoe berekenend kan een biecht zijn? Het is eerder: ‘Jezelf tot op het bot toe schuldig voelen’; te erkennen: ‘Ik ben schuldig, en niet waard de profetenmantel nog langer te dragen’. Inkeer is niet vergeving claimen. Alleen het slachtoffer vermag de zonde uit te gummen.

Je kan trouwens vergeving schenken aan mensen, zonder dat direct te koppelen aan een recht op terugkeer in een oud beroep. Je kunt een uitglijdende docent vergeving schenken, zonder dat je hem of haar weer voor de klas wilt zien staan. Want de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er soms sprake is van terugkerend gedrag.

Insert Content Template or SymbolInsert Styled BoxInsert Table of Contents

Voluit leven

In Voluit leven neemt Anselm Grün je mee naar de ziel, waar zich een stiltecentrum bevindt in de hectiek van alledag. Het zwaartepunt van je leven ligt niet in uiterlijke zekerheden, en ook niet in andere mensen. In je eigen innerlijk vindt je leven de rust en de wijsheid. Daar spreekt God tot ieder mens een woord dat hem of haar voluit doet leven.