Preekschets Matteüs 8:11-12
Matteüs 8:11-12
Velen uit het oosten en uit het westen zullen komen en met Abraham, Isaak en Jakob zullen aanliggen in het koninkrijk van de hemel, maar de erfgenamen van het koninkrijk.
Schriftlezing: Matteüs 8:1-13
Het eigene van de zondag
Samen eten als beeld van het grote eindtijdelijke geluk. Maar wie mogen er aanschuiven en wie niet? Het begrip ‘hiernamaals’ is van oorsprong neutraal en kan daarom ook een afschrikwekkende inhoud krijgen. Over verleiden (het grote maal) en dreigen (tandengeknars) als methoden om mensen te laten doen wat hier en nu geboden is of lijkt.
Uitleg
Na Jezus’ eerste grote redevoering (de bergrede in 5-8) volgen 21 verzen waar de
De voorafgaande reiniging van de melaatse rijmt volgens mij op Jezus’ oproep in de bergrede om ‘volmaakt’ te zijn ‘zoals jullie hemelse Vader volmaakt is’ (5:48). Het tweede genezingsverhaal herinnert met ‘Spreek slechts een woord’ eveneens aan de vele woorden die Jezus zojuist gesproken heeft. Dit verhaal heeft een bijzondere vorm. Het antwoord van de centurion op Jezus’ eerste reactie en de toespraak van Jezus, gesproken tot wie hem volgen, krijgen zó veel ruimte, dat de zieke jongen niet meer dan een opstapje lijkt. Van belang is ook de toon die je in Jezus’ antwoord (vs. 7) beluistert: is het een toezegging (‘Ik zal meegaan.’ – zo bijv.
De centurion is een voorbeeld. Jezus voert hem op als de eerste van ‘velen’ die ‘uit het oosten en westen zullen komen’ en zullen aanliggen aan het hemels gelag. De heidense militair wordt daarvoor gekwalificeerd door het geloof dat hij belichaamt: de dodelijke kwaal zal Jezus op diens woord moeten gehoorzamen precies zoals al die menselijke ondergeschikten hem als centurio gehoorzamen. Door dit beeld krijgt de genezing de vorm van een exorcisme, de ziekmakende geest wordt met een machtswoord ‘uitgeworpen’. Met zijn geloofsuitspraak stelt deze militair zich onder het gezag van Jezus.
De moraal van het verhaal tot hiertoe: volg het voorbeeld van de centurion en je zult aan dezelfde tafel aanzitten, waar de aartsvaders als eerste zijn aangeschoven (met vrouwen). De verbeelding van het eindtijdelijk geluk als samen eten, met alle voorgangers in het geloof – en nog breder: met allen die de weg van recht en vrede zijn gegaan – vinden we bijvoorbeeld terug in Jesaja 26. Denk ook aan het Joodse kinderliedje ‘Wat, rabbijntje zal gebeuren, als, die dag, komt de Messias’, waarin de oeros en Leviatan feestelijk worden opgepeuzeld.
Omdat de Jezus van Matteüs het hier niet bij laat, maakt Hij de indruk niet overtuigd te zijn van de kracht van de verleiding. Om te overreden doet Hij ook het tegenovergestelde: dreigen. Het beeld van samen eten biedt een gemakkelijke overgang, omdat het de vraag oproept: voor wie is er geen plaats, wie worden er zelfs ‘uitgeworpen’?
Matteüs 8:12 is de eerste van de zes keer dat Matteüs spreekt over ‘tandenknarsen’ (verder in 13:42, 50; 22:13; 24:51 en 25:30). Matteüs spreekt relatief vaak over de negatieve invulling van hiernamaals. Deze verbeelding valt niet alleen op zijn conto te schrijven, want het ‘onblusbaar vuur’ en het tandenknarsen vinden we ook elders (vgl. Marc. 9:43-48; Luc. 3:9, 16:23v en Luc. 13:28). Volgens Luz en Gnilka is het historisch goed mogelijk dat de verzen 11-12 van Jezus komen. ‘Tandenknarsen’ klinkt als het grommen van een jonge leeuw (Spr. 19:12), het is een uiting van agressie (Ps. 35:16; Job 16:9), maar ook van spijt (Ps. 112:10), omdat de agressor zijn woede ook moet inslikken, verbijt. Het Griekse woord leeft als technische term ‘bruxisme’ voort bij tandartsen. ‘Duisternis’ contrasteert met het feestelijk verlichte maal en ‘buitenst’ is heel ver weg van de feestzaal.
Aanwijzingen voor de prediking
Onze tekst heeft vaak gediend als kapstok voor een theologie die Israël wegschrijft uit Gods heilsplan en de kerk daarvoor in de plaats stelt, het zogenoemde ‘substitutiedenken’ (zie Weren). Deze kwestie blijft onaangeroerd.
Beginnend bij het woord ‘hiernamaals’: heeft dat woord de kleur van hierna-nog-maals? Ligt de verwachte toekomst in het verlengde van het goede leven nu, maar dan met een extra dot slagroom erop? We vergeten vaak dat ‘hiernamaals’ een neutraal begrip is: wat er na nu ooit zal zijn. Dat kan dus positief of negatief uitvallen. Matteüs zet de dubbelheid nadrukkelijk neer, in hoofdstuk 8 voor het eerst, zaligheid naast verdoemenis.
Eerst de positieve mogelijkheid, het hemels feestmaal. Krijgt u trek bij de kaart van Jesaja 26? Wie droomt er nou van zo’n maal? Wie honger heeft! ‘Wie nu huilen zullen lachen, wie nu hongeren…’ Hiernamaals heeft dus altijd iets van een omkering. Wanneer het zal gebeuren? Hopelijk hiernamaals in de zin van ‘na, zoals het hier er en nu aan toegaat’, hopelijk maak ik het zelf nog mee!
Wie mogen er aanschuiven aan het feestmaal? Als de eerste, nog levende gast wordt een heidense beroepsmilitair aangewezen. Als geen ander kent een militair de macht van het woord. Daarom kan deze commandant zo goed het geloof in de macht van Jezus’ woord belichamen: ‘Spreek slechts een woord en.’ Zoals zijn ondergeschikten hem als centurio gehoorzamen, zo zal die ziekmakende kracht moeten gehoorzamen aan Jezus. Zo geeft de militair aan Jezus zeggenschap over zijn leven, zijn leven wordt een stukje bevrijd gebied. Wat betekent dat dan voor de gezagsverhouding waarin hij tot nu toe stond?
‘Goed voorbeeld, doet goed volgen.’ Matteüs (of Jezus) vertrouwt daar niet helemaal op. Nadat Hij ons heeft proberen te verleiden met het voorbeeld van de centurio, gaat Hij dreigen: ‘Velen (als de centurio) zullen komen., maar de kinderen van het koninkrijk.’ Straf als laatste middel om op te voeden, te disciplineren, de gewenste richting op te sturen. Inhoudelijk lijkt de straf (niet meer dan) het tegenbeeld van de beloning: buiten en donker, de deur is dicht. Woede en spijt bespringen je. Dat zit allebei in tandenknarsen: ‘Waaraan heb ik dit verdiend?’ én ‘Hoe heb ik zo stom kunnen zijn!’
Het doel van het dreigen is duidelijk: keer om, voordat het te laat is! Maar de grote vraag luidt: heeft het zin? In de politiek wordt veel gedreigd (Als we nu geen maatregelen nemen, dan.). Tot voor kort mocht het ook in de opvoeding (naar de letter genomen is dreigen met en geven van lijfstraffen niet onbijbels). Maar doet God ook zo? Het kleine ritueel dat in mijn gemeente op zondagmorgen wordt gevolgd bij de afkondiging van een overlijden, weerspreekt impliciet dit dreigen. Want dan wegen wij niet wat er goed of slecht was in zijn leven, maar zingen we: ‘Niemand leeft voor zichzelf (T 80). Welk woord of lied of ritueel bevat voor u een antwoord?
Liturgische aanwijzingen
Psalm 107:1, 3, 4; eerste lezing Jesaja 25:1, 4-5a, 6-9; tussenzang Gezang 27; tweede lezing Matteüs 8:1-13; acclamatie Gezang 51; ‘Hier proefden wij’ (tekst S.L. de Vries, Stichtse Gezangen I, 14 en Jij mijn adem 39, melodie Gezang 397).
Geraadpleegde literatuur
J. Gnilka, Das Matthäusevangelium,
