Wat is het Godsbeeld van provocatief pastoraat?
Theologisch drieluik
Dit is deel 2 van een drieluik over provocatief pastoraat, geschreven door Marieke Sillevis Smitt.
Lees ook over het mensbeeld (dl. 1) en wereldbeeld (dl. 3), en de reactie van Theo Pleizier.
Marieke Sillevis Smitt
“God heeft zo veel gezichten, maar als je goed kijkt zie je maar één Gezicht.”
Theologisch drieluik: provocatief pastoraat (deel 2)
Provocatief pastoraat is een speelse manier van mensen geestelijk begeleiden. Pastoraat is een ernstige zaak, maar spel sluit serieusheid niet uit. Provocatief pastoraat neemt haar missie – God eren, er zijn tot heil van mensen – heel serieus, maar niet ernstig. Haar benadering van mensen wordt gekenmerkt door warme onvoorwaardelijke acceptatie (liefde), humor en uitdaging ineen.
Elke theologie wordt gekenmerkt door haar mensbeeld, haar Godsbeeld en haar wereldbeeld. In dit tweede deel van het theologisch drieluik bespreek ik het geestige Godsbeeld van provocatief pastoraat.
Elke mens een gelijkenis van God
God schiep de mens naar hun evenbeeld (Genesis 1:27), zo leert de bijbel ons. Het meervoud van de Godsnaam – het Hebreeuwse elohiem (אֱלֹהִים)– versterkt die gedachte: er is niet één beeld van God. Elk mensengezicht kan ons God laten zien. Deze enorme variatie aan (ver)gezichten schept een geweldige vrijheid.
Die vrijheid is een fundament onder de warme, onvoorwaardelijke acceptatie van ieder mens in het provocatief pastoraat. Ieder van hen kan jou God laten zien, of ze nu hindu, christen, atheïst of moslim zijn, rijk of arm, zwart of wit, of wat dan ook. Een vrouw uit mijn pastorale praktijk zei het volgende: “God heeft zo veel gezichten, maar als je goed kijkt zie je maar één Gezicht.” Zij was rechtvaardig en liefdevol en Sikh. Ik heb in haar God gezien.
God spreekt en is aanspreekbaar
Wat maakt dat elk mens naar het evenbeeld van God kan zijn, voor een ander mens? Wat doet een mens anders zijn dan de rest van de schepping? Ik denk dat dit het vermogen tot taal en de talige verbinding met elkaar is. Een mens is een relationeel wezen en gedijt het best in verbinding met God en met elkaar. Verbinding schept vertrouwen en vertrouwen is nodig om te leven in plaats van te overleven. God spreekt en mensen spreken; mensen zoeken voortdurend contact met elkaar. Dat doen ze niet alleen woordelijk, maar ook – en soms juist – in de stilte, zoals God dat ook doet. Niet alleen met woorden, maar ook met de taal van onzegbare stilte worden mensen en wordt God aangesproken.
‘Het oog waarin ik God zie is hetzelfde oog waarin God mij ziet,’ zei Meister Eckhart treffend.
Dan heb je nog de taal van het lichaam: de taal van de non-verbale communicatie. In het provocatief pastoraat wordt deze universele taal ten volle ingezet, juist om verbinding te creëren. Non-verbaal straalt de provocatief pastor liefde en humor uit, warmte en speelse vrolijkheid, die haar uitdagende woorden tot een plagerij kunnen maken. Maar, zoals mijn moeder altijd zei: in elke plagerij zit een kern van waarheid.
‘Mystery Man’ is een man die ik zo noem omdat hij op concrete vragen altijd heel ontwijkend antwoordt. Zwaar getraumatiseerd als hij is, vertrouwt hij niemand. Ik verdenk hem van duistere zaakjes, maar heb wel een goed contact met hem. Hij is heel gelovig en wil altijd graag met mij bidden.
Ik vraag hem op een gegeven moment uitdagend: “Wandel jij nou in het donker of in het licht?”
Hij kijkt me aan en zegt langzaam: “I don’t know…”
Ik lach en zeg warm tegen hem: “O nee, weet je het niet? Nou dan weet ik het wel: je wandelt in het donker.”
Mijn harde woorden gecombineerd met de non-verbale taal van de relativerende lach en de warme acceptatie maken dat hij mij glimlachend én nadenkend waarderend toegeeft: “Ja, dat zou best eens waar kunnen zijn.”
Op dat moment zijn de provocatief pastor en haar pastorant sprekend God.
God is Geest(ig)
God is heilig: kadosj in het Hebreeuws (קָדֹשׁ), wat ook ‘apartgezet’ betekent. De ‘apartheid’ van God, achter, boven en onder onze werkelijkheid, vraagt om openbaring: het duidelijk worden van Wie God voor je is. God openbaart Zich door de Geest en doet dat in mijn ervaring op onverwachte wijze. ‘Het oog waarin ik God zie is hetzelfde oog waarin God mij ziet,’ zei Meister Eckhart treffend.
Ik heb in mijn leven naar God opziend een Godsbeeld-ontwikkeling doorgemaakt die ik nooit van tevoren had kunnen bedenken. Ik kijk nog elke dag om me heen naar waar Gods Geest mij openbaart hoe Die mij ziet. In de ontvangende modus die het provocatief pastoraat eigen is, valt Gods spreken je toe en hoor je jezelf soms tot je eigen verbazing boven jezelf uitspreken. Geestig!
Marouan is midden dertig en dakloos – al jaren. Hij windt mensen moeiteloos om zijn vinger – mij ook. Zijn charme is onweerstaanbaar en hij krijgt het voor elkaar dat mensen hem in huis nemen, maanden zijn huur betalen of zelfs dat hij kostenvrij in hotelkamers kan verblijven. Ook ik heb hem ondanks mezelf toch meermalen geld gegeven, hoewel dat niet goed voelt. Deze wijze van overleven wil ik niet sponsoren en deze gebruikersmentaliteit brengt hem niet verder.
Op een dag komt hij weer op mij af met die blik die ik herken en ik zeg tot mijn eigen verbijstering: “Marouan, vóór je iets gaat zeggen: God heeft mij gezegd dat ik jou geen geld meer mag geven.” Het effect van mijn woorden is verbluffend. Hij kijkt mij geschrokken aan. Sindsdien heeft hij me met een bijna heilig respect nooit meer om geld gevraagd.
God is liefde (1 Johannes 4:8)
Pijn of trauma, dat zonder twijfel ook achter Marouans gedrag verscholen gaat, is verre van grappig. Een provocatief pastor zal daar ook nooit om lachen. Maar hoe iemand (en ook ikzelf) omgaat met de geslagen wonden, dat roept vaak om de Geest van genade – in het Hebreeuws chen (חֵן), waar ons woord ‘gein’ van is afgeleid – zodat de wonden de kans krijgen te kunnen helen.
Een God die pijn en trauma’s op z’n minst toelaat, hoe kan dat een God zijn die liefde is? Wat is die liefde dan? Dit zijn vragen die iedere pastor krijgt, dus ook de provocatieve. Mijn antwoord hangt samen met mijn wereldbeeld, dat keihard is, maar onder de macht van Christus is gesteld, de dwaze van God. “Want het dwaze van God is wijzer dan de mensen en het zwakke van God is sterker dan de mensen.” (1 Korintiërs 1:25) Dit provocatief wereldbeeld bespreek ik in mijn derde blog.
Marieke Sillevis Smitt is auteur van het onlangs verschenen boek Provocatief Pastoraat. Liefde, humor, uitdaging. Zij is diakonaal predikante met ongedocumenteerde vluchtelingen in Utrecht en contextueel therapeute en provocatief coach. Vanuit haar praktijk Onverwacht Opgewekt geeft zij coaching en trainingen in provocatief pastoraat.
