Goddelijke boodschap voor een tsaar

In deze rubriek komen (chassidisch) joodse parabels en wijsheden, sprookjes en legenden aan de orde die vaak bijzondere levenslessen bevatten. Goochem is een leenwoord uit het Jiddisch: slim, geslepen. Verwant aan de Hebreeuwse woorden chacham (wijs mens) en chochmah (wijsheid).

Regelmatig ondervinden chassidische rabbijnen en hun volgelingen tegenstand en soms zelfs openlijke vijandschap van hun volksgenoten. Zo blijkt rabbijn Avigdor van Pinsk een informant van Tsaar Pavel Petrovitsj en hij klaagt de chassidische rebbe Sineor Zalman van Liadi aan. Deze wordt opgepakt op verdenking van ontrouw aan de tsaar en vastgezet in een donkere cel van het fort van Sint Petersburg.

De gouverneur van het fort bezoekt de rebbe in zijn kerker en krijgt de schrik van zijn leven. Een hemels licht verlicht de anders zo duistere cel en daarnaast klinken er stemmen van engelen die zingen. De gouverneur brengt meteen verslag uit bij de Tsaar en deze wordt zo nieuwsgierig dat hij de rebbe meteen gaat opzoeken.

Tsaar Pavel staat aan de grond genageld. Het hemels licht in de gevangenis doet hem sterk denken aan het bijbelse verhaal van Mozes die de lichtstralen van God in een braamstruik ontdekte. Als de Tsaar van zijn verbazing is bekomen, vraagt hij de rebbe van Liadi:

‘Spreekt de Allerhoogste vandaag nog net zo tot ons als in bijbelse tijden?’ ‘Natuurlijk’, antwoordt de rebbe. ‘Wat zou Hij dan tegen mij zeggen?’ ‘Gods stem zegt: Wat heb je vandaag bereikt, o mens? Heb je deze dag jouw taak vervuld, waarvoor jij in het leven bent geroepen?’ De Tsaar is zo verwonderd over dit bijzondere antwoord dat hij rabbi Sineor meteen vrij laat en hem geen duimbreed meer in de weg legt.

Commentaar

Dat een chassidische rabbijn als Sineor Zalmen van Liadi als staatvijand werd gezien en daardoor in een Russische cel terechtkwam, was opzienbarend, aangezien rabbijnen buiten hun eigen gemeenschappen geen enkele macht bezaten. Ze predikten geen revolutie of opstand tegen het hoogste gezag. Maar Tsaar Pavel (Paul) Petrovitsj was bang voor verraad en aanslagen op zijn leven.

Niet zo vreemd, want zijn vader (Tsaar Peter III) werd vermoord door een Russische edelman en hijzelf zou later in zijn slaapkamer sterven tijdens een coup door Russische officieren. Machthebbers moeten altijd op hun qui-vive zijn, want het gevaar kan uit onverwachte hoeken komen. Deze chassidische rebbe is echter de onschuld zelve, geen revolutionair maar eerder een profeet. Een echte Godsman, iemand zoals Mozes die het goddelijke licht zag in een struik en op een berg. Maar als deze Tsaar zijn Bijbel goed had gekend, wist hij vast ook dat Mozes als leider van het Joodse volk een slavenopstand was begonnen.

De vraag naar een heldere boodschap van God is daarom heel begrijpelijk. De Tsaar krijgt echter geen goddelijke waarschuwing, geen toekomstvoorspelling over zijn dood, hij krijgt een opdracht. Je zou het kunnen zien als een diplomatiek antwoord van de rabbi, zodat hij niet langer als staatsvijand wordt gezien en vrijgelaten. Maar het gaat hem om meer: wees je bewust van jouw unieke doel in het leven. Een machthebber zal daarop reageren met: mijn doel is regeren en vooruitzien. Maar rabbi Sineor maakt het kleiner: wat heb je vandaag gedaan? Wat was op deze dag jouw levensdoel? En dat zou wel eens kunnen betekenen: vandaag moet ik één mens bevrijden. 

• Op welke manier zou jij een hogere (politieke) macht willen uitdagen?
• Wat zou je bijvoorbeeld kunnen zeggen tegen minister-president Rutte?
• Wat zie jij als jouw belangrijkste levenstaak?
• Hoe kun je daar elke dag op kleine schaal vorm aan geven?