Luister naar jongeren in de kerk

Of ze in God gelooft… op die vraag weet ze niet goed een antwoord. Maar haar toon verandert als ze spreekt over ‘haar ’ kinderen op de kindernevendienst, over wat ze er ervaart als ze in de band zingt tijdens de kerkdienst en over de gesprekjes met ouderen bij de koffie, na de dienst. Dan gaan haar ogen glinsteren en breekt een lach door. Meike (18) voelt zich thuis in haar kerk, de dorpsgemeente waarin ze is opgegroeid. Ze is er niet elke week, maar zonder deze plaats van ontmoeting, rust en ruimte voor levensvragen zou ze iets wezenlijks missen.

‘Kerkverlating is het grootst onder jongeren tussen 15 en 25 jaar’, kopte het Nederlands Dagblad in december 2022. Geen verrassende kop. Er worden in de christelijke media – en in kerkelijk Nederland – vaak zorgen geuit over afnemende ledenaantallen en afhakende jonge generaties. Deze berichten gaan vaak samen met tips, ideeën of programma’s om het tij te keren. Wat kunnen we doen om jongeren te behouden of nog beter, nieuwe jongeren aan te trekken? Voor je het weet, klinkt er uit deze berichten een angst of kramp óf juist een triomfantelijkheid. Tegenover de kleine, vergrijsde gemeenten worden grootse events en jeugddiensten geplaatst. ‘Kijk, híer lukt het wél om jonge generaties te bereiken!’

Thuis in de kerk

Ik vraag me sterk af of focus op behoud en groei de juiste denkrichting is. Of we door de focus op aantallen niet het zicht verliezen op wie we werkelijk als kerken – zouden moeten – zijn.

De afgelopen jaren deed ik op verschillende plaatsen kleinschalig actie-onderzoek. Samen met jongeren, predikanten, jeugdleiders ging ik in gesprek over kerk en kerkdienst. In 2019 was betrokkenheid bij de preek het onderwerp.

Afgelopen jaar onderzocht ik met een onderzoeksgroep op deze wijze wat traditionele protestantse kerkdiensten en de online gestreamde BEAM-kerkdiensten van elkaar kunnen leren. Dit leverde goede, inhoudsvolle gesprekken op met kerkelijk betrokken jongeren. Het fragment met Meike uit de inleiding is er een voorbeeld van.

Uit al deze gesprekken blijkt dat deze jongeren zich meestal thuis voelen in hun gemeente, dat ze de vertrouwdheid en de fysieke ontmoeting tussen generaties waarderen. Het is misschien niet hun favoriete hobby, maar de kerkdienst bezoeken is wel een waardevolle gewoonte in hun leven. Opvallend was dat, hoewel deze jongeren genieten van speciale events en jeugddiensten, ze deze niet willen inruilen voor het vertrouwde en de ontmoeting van de eigen kerkelijke gemeente. Ja, jongeren missen soms gerichte aandacht voor hen in de kerkdienst. Ze noemen de preken in eerste instantie saai en missen een boodschap ‘waar ze iets mee kunnen’.

Maar op de vraag: wat vind je mooi aan de kerk? Of dieper: wanneer ervaar je iets van God?, volgt aarzelend altijd een antwoord. Zonder uitzondering begrijpen ze dat samen met verschillende generaties kerkzijn betekent dat je je soms moet aanpassen. Deze gesprekken hielpen mij, als onderzoeker én als ouder van opgroeiende kinderen, om op een andere manier naar de kerk en kerkdienst te kijken en opnieuw de schoonheid van het vertrouwde te ontdekken.

Anders kijken

Het signalement dat gemakkelijk opgepakt wordt, is dat het aantal jongeren in kerken afneemt, behalve op sommige spectaculaire plaatsen. Maar wie anders durft te kijken, ziet ook andere signalen. Jongeren die graag even tot rust komen in een kerkgebouw, tieners die popelen om mee te denken over de kerkdienst of hun talenten willen inzetten. Gesprekjes tijdens de koffie tussen een oudere en een tiener. ‘ Wat fijn om je te zien! Lukt het nog een beetje op school?’ Wellicht heeft u ze ook in uw omgeving, families die af en toe aansluiten bij een kerkdienst of jongeren die zich inzetten rond een kerstproject of startzondag.

Stevig fundament

Wat zou er gebeuren als we in onze gemeenten deze kleine signalen gaan zien en waarderen? Niet meer denken in aantallen maar in personen? Ruimte scheppen om samen met jongeren verhalen te delen over wie God voor ons is en waar we iets van God ervaren? Samen de Bijbel te lezen en te ontdekken hoe universeel de ervaringen van mensen zijn? Hoe God toen én nu nog steeds de Aanwezige is?

Om samen met jongeren te zoeken naar wat het goede leven, als volgeling van Christus, voor hen kan betekenen? Mijn ervaring is dat deze manier van kijken, luisteren en zoeken ruimte geeft. Als kerkelijke gemeenschap sta je in een rijke traditie, gebouwd op een stevig fundament. In onze snelle samenleving lijkt persoonlijke ontwikkeling en prestatie het hoogste doel. Het kan voor jongeren een verademing zijn om gewoon aan te haken op een plek waar ruimte is voor falen en waar je niemand hoeft te ‘zijn’ om er gewoon te zijn. Een plek van ontmoeting, waar woorden en daden van genade en hoop klinken.

Denkt u hier eens aan, als u weer signalen over kerkverlating onder jongeren hoort. Niet om de kop in het zand te steken of als de volgende succesformule. Maar wel vanuit het bewustzijn wat we als gemeenten kúnnen en behoren te zijn voor die jongeren die er zijn en wellicht voor hen die daarnaar op zoek zijn.