Drie maanden artikelen over ‘extase’

Een overzicht van de artikelen die gedurende drie maanden verschenen onder de noemer van Herademing, tijdschrift voor spiritualiteit en mystiek. Overkoepelend thema was ‘Extase’.

Verstilling, doorbraak en extase zijn drie ‘fases’ in de mystiek, drie fases in de verbinding met de of het Eeuwige. Het zijn ook de thema’s van drie opeenvolgende kwartalen van Herademing. Het themanummer ‘Extase’ van Herademing is vanaf november 2024 gedurende drie maanden gepubliceerd op www.theologie.nl.

Extase: het woord is afkomstig van het Oudgriekse ékstasis, dat ‘buiten jezelf staan’ betekent. Je bent in vervoering, ervaart opperst, onuitsprekelijk geluk. Maar het kan ook pijn doen, als de ervaring te overweldigend is. In de mystiek komen we extase tegen bij mannen en vrouwen van verschillende tijden en spirituele tradities. Ze getuigen van hun ervaringen in woord, dans, muziek en andere vormen van kunst. Denk aan de mystieke extase van vrouwen als Teresa van Avila, Hildegard van Bingen en Hadewijch van Brabant. Of aan de derwisjendans van de soefi’s en de zang van joodse chassidiem. En wat te denken van het genot dat een lekkere maaltijd of seks kan geven? Ook die vormen van eigentijdse extase kwamen in dit nummer aan bod.

Ruusbroec, Erasmus, Dionysius, Paulus

Ex-statis betekent letterlijk: buiten jezelf staan. Uit-zinnig – uit je gewone zinnen. Het is een staat van verrukking, roes, geestvervoering, trance en ‘zoete pijn’. Je bent niet meer bewust van jezelf, maar voelt je verbonden met een groter geheel. Marianne Vonkeman schrijft over dit ‘onderdeel’ van de mystieke weg in haar inleidende artikel Extase en andere ongemakken.

Over de mysticus Jan van Ruusbroec werd geschreven hoe hij ‘door de Heer werd bezocht’: een beleving van ‘extase’. Ook Dionysius de Areopagiet, Erasmus en Paulus schreven over de liefdesextase van God en mens. In Ruusbroec, Erasmus, Dionysius en Paulus over ‘extase gaat Rob Faesen in op deze liefdesextase. Ontmoetingen met God kennen vele vormen en gradaties. In extase of bij het volle verstand. In een groots gebeuren of, heel subtiel, in de lach van een kind. Toen en nu. We lezen erover in Hildegard van Bingen en Hadewijch van Brabant over extase door Hans Wilbrink.

Teresa van Avila, extase en seksualiteit

Hoe verhoudt zich extase tot seksualiteit? Kitty Bouwman betoogt in Mystieke extase bij Teresa van Avila dat velen de mystieke vervoering van deze mystica reduceren tot een seksueel orgasme. Mystiek wordt dan ten onrechte teruggebracht tot een menselijke categorie en verliest haar transcendente karakter. Toch kunnen er wel degelijk gevoelens van genot plaatsvinden in de relatie tussen God en mens. Mystici brengen hun genietingen tot uitdrukking in affectieve en erotische beeldtaal, om de goddelijke liefde uit te drukken.

De relatie tussen extase en seksualiteit staat ook centraal in de bijdrage van Marc De Kesel, Over extase en sekualiteit. Is seks de waarheid van de mystiek? De Kesel: ‘En wat als mystiek de waarheid van de seks is?’ Het zelfverlies in de eenwording met God werpt de mystica, na de extase, terug op haar verlangen, stelt De Kesel. ‘Het is slechts in die zin, dat mystiek “seksueel” is. En zo ook is seks slechts in die zin “seksueel”.’

Derwisjen

Belevingen van extase vinden we niet alleen in christelijke tradities. Ruud Hissink beschrijft Hoe de draaiende dans van derwisjen tot extase leidt. De sema, de dans van derwisjen (mystieke soefigeestelijken), leidt bij de dansers tot extase. ‘Als derwisj ervaar ik een diepe eenheid met het goddelijke, waarbij ik mijzelf kan onderdompelen met de liefde vóór God in de liefde ván God.’ De andere aanwezigen voelen deze verbinding ook.

Ook het jodendom kent vormen van extase. De bewust gezochte extase door kabbalisten. De extase waarin ieder mens kan raken bij een intensieve bestudering van de heilige geschriften. En allerlei vormen van extase daartussenin. Shoshannah Brombacher besteedt hier in haar beeldmeditatie Met geheel uw hart en geheel uw ziel en geheel uw kracht aandacht aan. Over verschillende vormen van extase in het jodendom vertelt ook Shura Lipovsy, schrijfster, componiste, zangeres van het Jiddische lied en spiritueel coach vanuit kabbalistisch/chassidische wijsheid en psychosynthese. Dansen, zingen, plotselinge schoonheid en seks: extase in het jodendom heet het interview dat Willem de Vreede met haar had.

Dat extase ook dicht bij huis te beleven is, blijkt uit de Handreiking Zeven mogelijke toegangswegen tot een vorm van extase. Neely Kok noemt zeven voorbeelden van ‘uit je dak gaan’: extase ervaren. Bij een hobby, eten, ontmoeten, muziek, seksualiteit, sport en kunst. Een Handreiking om zelf te ontdekken wat voor jou ‘extase’ is. Voor Barbara Zwaan was ‘extase’ de uitzinnige vreugde die ze ervoer tijdens de huwelijksdag van haar zoon. Ze wijdt er haar column aan, Cloud no. 9.

Recensies

Er verschenen diverse recensies. Van De imitatie van Christus van Thomas van Kempen, vertaald en ingeleid door Frank De Roo. Van De weg naar binnen. De Spiritualiteit van Dag Hammerskjöld. Van Zo verborgen is God niet. Mystiek en maatschappij bij Titus Brandsma. En van Spiegelfamilie, een monologenbijbel.

Dank aan alle auteurs die bereid waren te schrijven over het boeiende thema ‘extase’ in zijn verschillende vormen, tijden en tradities. Wij hopen dat u er als lezers van geniet!

Namens de redactie,

Barbara Zwaan

Hoofdredacteur van Herademing