Drie maanden artikelen over ‘verstilling’

Een overzicht van de artikelen die gedurende drie maanden verschenen onder de noemer van Herademing, tijdschrift voor spiritualiteit en mystiek. Overkoepelend thema was ‘verstilling’.

Verstilling, doorbraak en extase zijn drie ‘fases’ in de mystiek, drie fases in de verbinding met de of het Eeuwige. Het zijn ook de thema’s van drie opeenvolgende kwartalen van Herademing. Het themanummer ‘verstilling’ van Herademing is vanaf mei 2024 gedurende drie maanden gepubliceerd op www.theologie.nl.

Verstilling: als het gaat om spiritualiteit en mystiek, kun je daar niet omheen. Eerder, zo lijkt het, moet je ergens dóórheen. Door je eigen beslommeringen, ‘ego’ en afleidingen naar iets wat daaraan voorbijgaat, iets wat ‘beyond yourself’ is. Maar wat maakt eigenlijk dat je dat zou willen, stil worden, en wat hoop je te vinden? Moet je wel iets verwachten of zit het geheim van de stilte juist in het ‘zonder waarom’? Al deze vragen kwamen op toen we als redactie brainstormden over dit thema. En ook: hoe doe je dat eigenlijk, stil worden? Samen met onze gastschrijvers leverde dat een rijk palet aan bijdragen op.

Stille stem, woestijnvaders, Privy Counseling

In zijn artikel Verstilling als voorwaarde om de stille Stem te horen geeft Kick Bras ons een inleiding over de betekenis van stilte in spiritualiteit en mystiek, door de eeuwen heen. Alleen de verstilde geest, schrijft hij, kan ontvankelijk worden voor de stille, heilige Stem.

Verstilling is van alle tijden. De woestijnvaders getuigen al van hun zoeken naar stilte, en van de moeite die dat kan kosten. In de stilte werden ze besprongen door obsessieve gedachten, betoogt Marianne Vonkeman in Verstilling bij de woestijnvaders. Uit vele uitspraken blijkt hun geworstel, maar ook hoe ze daarvan verlost werden door te leren luisteren. Het Jezusgebed en uiteindelijk een verlangen naar de godservaring hielp hen.

In The Book of Privy Counseling beschrijft een anonieme monnik uit de 14^e eeuw wat de mens moet doen om van meditatie naar contemplatie te gaan. Hij begeleidt de lezer naar ‘de hoogste liefde’. ‘Verlies jezelf, zodat je God kunt vinden’, lezen we bij Marianne Sommers in The Privy Counsel als weg van meditatie naar contemplatie.

Stiltemeditaties, bidden, muziek

Is stilte een hobby of een noodzaak? Stadsdominee Tom de Haan is overtuigd van het laatste. Hij ervaart de stilte niet als liefhebberij, maar als bittere noodzaak. Mede door zijn toedoen kun je in Haarlem korte stiltemeditaties bezoeken, op een doordeweekse ochtend. Juist in haar contrast met het alledaagse is de stilte betekenisvol, schrijft hij in Stilte in Haarlem: hobby of noodzaak?.

De mysticus Henri Nouwen zag hoe mensen zich slachtoffer voelen van een systeem waarover ze geen controle hebben. Oorlog, milieuvervuiling, armoede… Hij zag een weg: bidden. Een radicale levenshouding waarin mystiek en revolutie hand in hand gaan en verstilling tot vernieuwing leidt, van jezelf en de wereld. Barbara Zwaan had het voorrecht om naar aanleiding van het artikel Verstilling als revolutionaire daad in De theologie-podcast in gesprek te gaan met Elsbeth Gruteke.

In de podcast worden woorden met muziek afgewisseld, wat de vraag opwerpt: gaan verstilling en muziek samen? In Stilte en muziek kunnen niet zonder elkaar, een interview door André Wesche, gaat componist en dirigent Leonard Evers in op stilte en verstilling in en door muziek.

Sölle, Hammarskjöld, Nachman, Jalics

Maar Wat betekenen stilte en verstilling voor jou? Een handreiking. Aan de hand van voorbeelden en vragen onderzoekt Neely Kok wat stilte en verstilling betekenen, voor haar en voor anderen. Met teksten van Dorothee Sölle en Dag Hammerskjöld.

En: hoe doet je dat, stil worden? Ga, om te verstillen, de natuur in en voer een goed gesprek met God. Dat advies geeft Rebbe Nachman van Breslov. Het jodendom kent geen kluizenaars, maar raadt wel aan om af en toe even alleen te zijn. De beeldmeditatie Verstillen met Rebbe Nachman van Breslov door Shoshannah Brombacher vertelt en toont hier meer over.

Als je liever thuis of elders gaat zitten om te mediteren en je gedachten vliegen alle kanten op of je wordt afgeleid door pijntjes en jeuk, dan weet Pieter-Paul Lembrechts raad. In Meditatie in vier stappen: overgave, focussen, schouwen en vertrouwen bespreekt hij oefeningen in meditatie en contemplatie volgens jezuïet Franz Jalics die je leren om te gaan met alles wat boven komt.

Column, recensies

Dan nog onze column en recensies: Jan Venderbos is zijn hele leven op zoek naar de stilte. Tegenwoordig moet hij daar langer naar zoeken dan vroeger. Hij vertelt erover in zijn column Het verdwijnen van de stilte. Kitty Bouwman recenseert Christelijke meditatie, waarin Kick Bras een overzicht geeft van christelijke meditatie door de eeuwen heen, tot en met de huidige tijd. Ook beveelt ze in haar bespreking van Tot aan het morgenlicht, verzamelde gedichten van Hein Stufkens de bundel aan die Stufkens schreef naar aanleiding van de dementie van zijn vrouw.

Neely Kok bespreekt Het monastieke hart, 50 stappen naar een contemplatief en zinvol leven van Joan Chittister, Levenslessen. Hoe oude wijsheid jouw leven in bloei zet en Bidden met de Bijbel, in de leer bij Ignatius van Loyola, beide van Nikolaas Sintobin. Kitty Bouwman recenseert van dezelfde auteur Ignatius van Loyola, levenswijsheden, een inleiding op de spiritualiteit van Ignatius van Loyola. Ze noemt het boek een aanrader voor wie daarmee kennis wil maken.

Hartelijk dank aan ieder die bijdroeg aan dit nummer over verstilling en een mooie, zonnige en ontspannen zomer toegewenst!

Namens de redactie,